હેડલાઈન :

• પાકિસ્તાન પરમાણુ શસ્ત્રો પર દર વર્ષે 2 અબજ ડોલર ખર્ચે છે
• પાકિસ્તાન IMF પાસેથી બેલઆઉટ માટે ભીખ માંગે છે
• ગંભીર પાણીની કટોકટી પરમાણુ સુવિધાઓને ઠંડી પાડવાનો ભય
•  પંજાબી વર્ચસ્વ સામે પ્રાંતોમાં બળવો થતાં વંશીય તણાવ વધ્યો
• GE-Hitachi-Holtec જેવી વિદેશી કંપનીઓ ભારતના પરમાણુ ઊર્જા બજારમાં પ્રવેશી શકે
•  અમેરિકાએ Holtecને L&T-TCE જેવી ભારતીય કંપનીઓ સાથે SMR ટેક શેર કરવા મંજૂરી આપી

એક સમયે પરમાણુ શસ્ત્રો ધરાવતો પહેલો મુસ્લિમ દેશ હોવાનો ગર્વ ધરાવતો પાકિસ્તાન હવે ગંભીર પડકારોનો સામનો કરી રહ્યો છે જે તેને તેના પરમાણુ બોમ્બ છોડવા માટે મજબૂર કરી શકે છે.નાણાકીય આપત્તિથી લઈને પ્રાંતો વચ્ચેના આંતરિક ઝઘડા સુધી,આ પડકારો દરરોજ વધી રહ્યા છે.વિશ્વભરના નિષ્ણાતો હવે માને છે કે ટૂંક સમયમાં એવો સમય આવી શકે છે જ્યારે વૈશ્વિક દબાણ પાકિસ્તાનને પરમાણુ નિઃશસ્ત્રીકરણ માટે દબાણ કરશે, ભલે તેનો અર્થ તેની રાષ્ટ્રીય સાર્વભૌમત્વને ઓવરરાઇડ કરવાનો હોય.

ચાલો સમજીએ કે પાકિસ્તાન આ ખતરનાક સ્થિતિમાં કેવી રીતે પહોંચ્યું,અને તે હવે તે પરમાણુ શસ્ત્રો કેમ પરવડી શકશે નહીં જે તે દાવો કરે છે કે તે તેની સુરક્ષા માટે જરૂરી છે.

– પાકિસ્તાનની જૂની વ્યૂહરચના: પરમાણુ હથિયારોથી ધમકી આપો,પછી છુપાવો

ભારત સાથેના વ્યવહારમાં પાકિસ્તાનનો એક અનુમાનિત પેટર્ન છે.તે ઘણીવાર આતંકવાદી હુમલાઓને સમર્થન આપીને ભારતને ઉશ્કેરે છે,અને પછી કોઈપણ મોટા ભારતીય બદલો રોકવા માટે તેના પરમાણુ શસ્ત્રો પાછળ છુપાઈ જાય છે.
તાજેતરનું ઉદાહરણ એપ્રિલમાં પહેલગામ હત્યાકાંડ હતું,જેના પછી ભારતે પાકિસ્તાનની અંદર આતંકવાદી છાવણીઓને નિશાન બનાવવા માટે ઓપરેશન સિંદૂર શરૂ કર્યું.ભારતીય હુમલાઓ તીવ્ર થતાં,પાકિસ્તાનની સેના શાંતિ માટે વિનંતી કરવા દોડી ગઈ,જે સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે તેના પરમાણુ ધમકીઓ એક બકવાસ હતા.

– પણ જો આગલી વખતે દુનિયા આ બકવાસને સંપૂર્ણપણે બકવાસ કહે તો શું?

– પરમાણુ શસ્ત્રોનો ઊંચો ખર્ચ

સ્ટોકહોમ ઇન્ટરનેશનલ પીસ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (SIPRI) ના અંદાજ મુજબ,પાકિસ્તાન પાસે લગભગ 165 પરમાણુ શસ્ત્રો છે.આ શસ્ત્રાગાર જાળવવા માટે દર વર્ષે $2 બિલિયનથી વધુ ખર્ચ થાય છે.તે તેના કુલ સંરક્ષણ બજેટના લગભગ 20 ટકા છે.તે જ સમયે, પાકિસ્તાનનું અર્થતંત્ર તૂટી રહ્યું છે. દેશનું બાહ્ય દેવું $125 બિલિયનથી વધુ છે,જે તેના સમગ્ર GDP ના અડધાથી વધુ છે.તેનો વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડાર એટલો ઓછો છે કે તેને અગાઉના દેવા ચૂકવવા માટે પૈસા ઉધાર લેવા પડે છે.વર્ષ 2023 માં IMF એ પાકિસ્તાનને તેનું 23મું બેલઆઉટ આપ્યું,પરંતુ લશ્કરી ખર્ચ ઘટાડવા જેવી કઠોર શરતો સાથે.

– કંગાળ પાકિસ્તાની શું સ્થિતિ ?
જો આ વલણ ચાલુ રહ્યું,તો આગામી 5 વર્ષમાં,પાકિસ્તાન તેના પરમાણુ કાર્યક્રમને પોષી શકશે નહીં.ફુગાવો વધવાથી,હોસ્પિટલો અને શાળાઓ જેવી જાહેર સેવાઓ તૂટી રહી છે,અને પ્રાંતો વધુ પૈસાની માંગ કરી રહ્યા છે,લોકો પ્રશ્ન કરવાનું શરૂ કરશે કે સરકાર એવા પરમાણુ બોમ્બ પર અબજો ખર્ચ કેમ કરી રહી છે જેનો તેઓ ક્યારેય ઉપયોગ કરતા નથી.

– પાણીના સંકટથી પરમાણુ સુવિધાઓને ખતરો

પરમાણુ પ્લાન્ટોને ઠંડા અને સુરક્ષિત રહેવા માટે મોટા પ્રમાણમાં પાણીની જરૂર પડે છે.પરંતુ પાકિસ્તાન ગંભીર પાણીની કટોકટીનો સામનો કરી રહ્યું છે,ખાસ કરીને ભારતે 1960 માં બંને દેશો વચ્ચે થયેલા સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવાનો નિર્ણય લીધા પછી.ભારતે શાહપુર કાંડી બેરેજ જેવા પ્રોજેક્ટ્સ બનાવીને નદીના પાણીના પોતાના સંપૂર્ણ હિસ્સાનો કાયદેસર રીતે ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું છે.આનાથી પાકિસ્તાનમાં પાણીનો પ્રવાહ ઘટશે,ખાસ કરીને સિંધુ બેસિનમાં,જ્યાં પાકિસ્તાનના મોટાભાગના પરમાણુ માળખા સ્થિત છે.

આબોહવા પરિવર્તનને કારણે પાણીની તંગી વધુ તીવ્ર બનતી જાય છે,પાકિસ્તાન ટૂંક સમયમાં તેની પરમાણુ સુવિધાઓને સુરક્ષિત રીતે ચાલુ રાખવા માટે પૂરતું પાણી શોધવા માટે સંઘર્ષ કરી શકે છે.તે તેના સમગ્ર પરમાણુ કાર્યક્રમને જોખમમાં મૂકે છે.

– પાકિસ્તાનમાં આંતરિક વિભાજન વધ્યા
પાકિસ્તાન હવે એક સંયુક્ત દેશ નથી.સૌથી શક્તિશાળી પ્રાંત,પંજાબ,રાજકારણ,સૈન્ય અને સંસાધનોમાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે.આનાથી અન્ય પ્રાંતો ગુસ્સે થયા છે,ખાસ કરીને બલુચિસ્તાન,સિંધ અને ખૈબર પખ્તુનખ્વા.
બલુચિસ્તાનમાં સક્રિય બળવાખોરી છે.સિંધ તેના કુદરતી સંસાધનોમાંથી આવકનો વાજબી હિસ્સો માંગે છે. પાકિસ્તાનના કબજા હેઠળના કાશ્મીરમાં પણ,સ્થાનિક વસ્તી વિષયક ફેરફારો માટે કેન્દ્ર સરકાર સામે વિરોધ થઈ રહ્યો છે.

આ વધતા વિભાજનને કારણે પરમાણુ કમાન્ડને કેન્દ્રીય નિયંત્રણ હેઠળ રાખવું મુશ્કેલ બને છે.જો પ્રાંતો અલગ થવા લાગે અથવા વધુ સ્વાયત્તતા મેળવવા લાગે,તો તેઓ પરમાણુ શસ્ત્રો નહીં,પરંતુ ખોરાક,પાણી અને આરોગ્યસંભાળ જેવી સ્થાનિક જરૂરિયાતો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે.આવી સ્થિતિમાં,પરમાણુ કોડ્સનું નિયંત્રણ કોણ કરશે?

– દુઃસ્વપ્ન દૃશ્ય: છૂટા પરમાણુ હથિયારો

સૌથી ખતરનાક શક્યતા સંપૂર્ણપણે તૂટેલા પાકિસ્તાનની છે,જ્યાં કેન્દ્ર સરકાર તમામ નિયંત્રણ ગુમાવે છે.
આ સ્થિતિમાં:

• પ્રાંતીય સરકારો અથવા વંશીય જૂથો પરમાણુ શસ્ત્રો પર નિયંત્રણનો દાવો કરી શકે
• લશ્કર અથવા આતંકવાદી જૂથો પરમાણુ સામગ્રી સુધી પહોંચ મેળવી શકે છે
• પરમાણુ આદેશ શૃંખલા તોડી શકાય છે.

– પરમાણુ બોમ્બની પોકળ ધમકી સહન નહી થાય : PM મોદી
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ પાકિસ્તાનને પરમાણુ બોમ્બ અંગે ચેતવણી પણ આપી છે.તેમણે કહ્યું કે ભારત પરમાણુ બોમ્બની ધમકીઓને સહન કરશે નહીં.વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું હતુ કે ભારત પરમાણુ બ્લેકમેલની આડમાં ખીલી રહેલા આતંકવાદી ઠેકાણાઓ પર ચોક્કસ અને નિર્ણાયક હુમલો કરશે.પીએમ મોદીએ યુદ્ધવિરામ પછીના પોતાના પહેલા સંબોધનમાં અને ગુરુવારે બિકાનેરની રેલીમાં પણ આ ચેતવણી આપી હતી.

– પાકિસ્તાનના પરમાણુ શસ્ત્ર ખોટા હાથોમાં જઈ શકે : રાજનાથ સિંહ
રાજનાથ સિંહે ભુજ એરબેઝની મુલાકાત દરમિયાન કહ્યું હતુ કે પાકિસ્તાનમાં પરમાણું શસ્રો સુરક્ષિત હાથોમાં નથી કારણ કે ત્યા પાકિસ્તાન આતંકવાદીઓને પોષણ આપનારો દેશ છે તે સાબિત થઈ ચુક્યુ છે ત્ચારે આ પરમાણું શસ્ત્રો ગમે તે રીતે આતંકીઓના હાથ લાગી શકે છે અને આ વાતને નકારી શકાય તેમ નથી. અને આ માત્ર ભારત માટે જ નહીં પણ સમગ્ર દુનિયા અને પાકિસ્તાનની નિર્દોશ જનતા માટે પણ ખતરાની ઘંટી સમાન છે.ત્યારે તેને આંતરરાષ્ટ્રીય અણુ ઊર્જા એજન્સી એટલે કે IEAE પોતાને હસ્તક લઈ લે તેમ પણ રાજનાથ સિંહે જણાવ્યુ હતુ. આ IEAE ની જવાબદારી પરમાણું હથિયારોનું નિરિક્ષણ કરવાની છે. તેને સત્તા છે કે તે કોઈ પણ દેશ પાસેથા પરમાણું શસ્ત્ર છીનવી શકે છે ત્યારે હાલની સ્થિતિ જોતા IEAE તાત્કાલિક એશરથી પરમણું બોમ્બ પાકિસ્તાન પાસેથી છીનવી પોતાને હસ્તક કરે.