હેડલાઈન :

• અટારી-વાઘા બોર્ડર પર રિટ્રીટ સમારોહ ફરી એકવાર શરૂ
• સેનાના શિસ્ત,ઉત્સાહ અને બહાદૂરી પૂર્ણ સમારોહ શરૂ થયો
• પહેલગામ આતંકવાદી હુમલાને લઈ બંધ કરવમાં આવી હતી
• સરહદ પર “જય હિન્દ”ના જયઘોષ સાથે ફરી શરૂ થયો સમારોહ
• બંને દેશો વચ્ચે સ્થિતિ શાંત થતા 20 મેથી શરૂ કરાઈ રિટ્રીટ સેરેમની
• ગુજરાત સરહદે નડાબેટ ખાતે પણ યોજાય છે સીમા દર્શન સમારોહ

“જય હિંદ!” – નો જયકાર વાઘા બોર્ડર વિસ્તાના વાતાવરણમાં ગુંજી ઉઠતાની સાથે જ ઉત્સાહથી ભરાઈ જાય છે અને ત્યાં હાજર દરેક વ્યક્તિના હૃદયના ધબકારા વધી જાય છે.દરરોજ સાંજે,ભારત અને પાકિસ્તાનની સરહદ પર સ્થિત તે ઐતિહાસિક દરવાજાની સામે,એક એવું દ્રશ્ય બનાવવામાં આવે છે જે ફક્ત પરેડ જ નહીં પરંતુ દેશભક્તિનો જીવંત પુરાવો છે- હા,અમે એક એવી ઘટના વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ જેનું એક નામ પણ છે -રિટ્રીટ સેરેમની.

– અટારી-વાઘા બોર્ડર પર દૈનિક સમારોહ અસ્થાયી રૂપે સ્થગિત કરાયો હતો
જમ્મુ અને કાશ્મીરના પહેલગામમાં 22 એપ્રિલના રોજ થયેલા આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે તણાવ વધી ગયો હતો,જેના કારણે અટારી-વાઘા બોર્ડર પર દૈનિક સમારોહને અસ્થાયી રૂપે સ્થગિત કરવામાં આવ્યો હતો.પરંતુ હવે પરિસ્થિતિ થોડી શાંત થઈ ગઈ છે અને 20મી મેથી ફરી એકવાર એ જ ભવ્યતા અને બહાદુરી સાથે ઉજવણી શરૂ થઈ ગઈ છે.

આજના લેખમાં અમે તમને જણાવીશું કે રિટ્રીટ સેરેમની શું છે,તે ક્યારે અને શા માટે શરૂ થયું? આજે તે કેટલા સ્વરૂપોમાં દેખાય છે? અને તે લશ્કરી કવાયતથી સાંસ્કૃતિક ચિહ્ન કેવી રીતે બન્યું?

– ઇતિહાસ : આ પરંપરા કેવી રીતે શરૂ થઈ?

વાઘા બોર્ડર રિટ્રીટ સમારોહ 1959 માં શરૂ થયો હતો, જ્યારે ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે સરહદ પર તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિ હતી. 1947 ના ભાગલા પછી,બંને દેશોની સેનાઓ સતત સામ-સામે રહી.આ સમયે આ કાર્ય શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું..

હેતુ –

1. લશ્કરી શિસ્ત અને પરેડ :
રીટ્રીટ સમારોહનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સરહદ પર લશ્કરી શિસ્તનું પ્રદર્શન કરવાનો હતો તેમજ બંને દેશોની સેનાઓ તૈયાર અને સતર્ક રહે તે સુનિશ્ચિત કરવાનો હતો.

2. સરહદ પર સંતુલન જાળવવું :
આ સમારોહનો ઉપયોગ બંને દેશો વચ્ચે શાંતિનો સંદેશ આપવા અને સરહદ પર તણાવને નિયંત્રિત કરવા માટે કરવામાં આવતો હતો.

3. લોકોમાં સુરક્ષાની ભાવના દ્રઢ બનાવવી :
આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ્ય સામાન્ય જનતાને ખાતરી આપવાનો હતો કે દેશની સરહદો સુરક્ષિત છે અને સૈનિકો તેમની ફરજો બજાવી રહ્યા છે.

4. શક્તિ અને ગૌરવનું પ્રદર્શન :
રિટ્રીટ સમારોહ લશ્કરી શક્તિનું પ્રદર્શન છે, પરંતુ તે ભવ્ય રીતે કરવામાં આવે છે, જેમાં ગૌરવ અને શિસ્ત સર્વોપરી હોય છે.

– રીટ્રીટ સેરેમની શું છે?

• BSF (ભારત) અને પાકિસ્તાન રેન્જર્સના જવાનો ખાસ ગણવેશમાં આવે છે.
• બંને પક્ષના સૈનિકો ખૂબ જ ઉત્સાહથી કૂચ કરે છે.
• પરેડ દરમિયાન – “ભારત માતા કી જય”, “વંદે માતરમ”, “હિન્દુસ્તાન ઝિંદાબાદ”નો જયકાર ગંજે
• સૈનિકો ખૂબ જ ઝડપે એકબીજા તરફ આગળ વધે છે,પરંતુ તે દરમિયાન ચોક્કસ અંતર જાળવી રાખે
• રાષ્ટ્રધ્વજ અવતરણની પ્રક્રિયા ખૂબ જ આદર સાથે કરવામાં આવે છે
• અંતે, બંને દેશો કાળજીપૂર્વક પોતાના ધ્વજ નીચે કરે છે અને દરવાજા બંધ થઈ જાય છે
• સમગ્ર પ્રક્રિયા લગભગ 45 મિનિટ ચાલે છે અને દરરોજ સાંજે હજારો લોકો તેને જોવા માટે આવે

– શું આવું ફક્ત વાઘા બોર્ડર પર જ થાય છે?

ના, આ પ્રકારની ઉજવણી ફક્ત અટારી-વાઘા સરહદ સુધી મર્યાદિત નથી.તે ભારતમાં અન્ય ઘણી આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદો પર પણ યોજાય છે.

– અન્ય મહત્વપૂર્ણ સ્થળો :

1 અટારી-વાઘા, હુસૈનવાલા (ફિરોઝપુર)

2. સડકી બોર્ડર (ફાઝિલ્કા)
3. સીમા દર્શન ( ગુજરાત,નડાબેટ )

આ સીમા દર્શન વાઘા બોર્ડર પેટર્નના આધારે બીએસએફ જવાનની બહાદુરીનું પાલન કરવાના હેતુથી શરૂ થયું છે. માત્ર વાઘા સરહદ ભારત-પાકિસ્તાન સરહદની સીમા છે જ્યાં બન્ને દેશો ડ્રિલ રીટ્રીટ કરે છે અને લોકો તેને જોઈ શકે છે. સરહદ પર જોવાના બિંદુ માં પ્રમુખ આકર્ષણ તરીકે બીએસએફના રિટરેટ સેરિમની, ફ્યુઝન બેન્ડ અને ઊંટ શો જોવા લાયક હશે. સરહદ પર પ્રવાસન કોર્પોરેશન (ટીસીજીએલ) દ્વારા નવા વિકસિત સ્થાન પર પ્રવાસીઓ હથિયાર પ્રદર્શની, ફોટો ગેલેરી અને બીએસએફના એક ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મ જોઈ શકો છો.

– નડાબેટનું ઐતિહાસિક મહત્વ
નડાબેટ ભારત દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા ગુજરાત રાજ્યના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા બનાસકાંઠા જિલ્લાના સુઈગામ તાલુકામાં આવેલું ગામ છે. નડાબેટથી ભારત-પાકિસ્તાન બોર્ડર માત્ર 25 કિમી દૂર છે.પાકિસ્તાન આ બિંદુથી માત્ર 150 મીટર દૂર છે અને સ્પષ્ટપણે જોઈ શકાય છે.નડાબેટ સીમાનો ઇતિહાસ ઘણો મહત્વનો છે.આ પ્રદેશ અને તેની સીમા આસપાસના પ્રદેશોના સાથે વધુમાં વધુ રક્ષા ક્ષેત્રમાં આવે છે.નડાબેટ સીમા નજીકના સિંધુ નદીનું પાણી પ્રાપ્ય છે.નડાબેટ સીમા પર પ્રાચીન મંદિરો, ગુફાઓ,અને ઐતિહાસિક જંગલોનો સમૃદ્ધ સંગ્રહ છે.નડાબેટ સીમા પ્રમુખ સીમા છે અને આપણા દેશની સુરક્ષામાં અત્યંત મહત્વપૂર્ણ ભૂમિ છે.નડાબેટ સીમા પર ભારતીય સૈનિકોનો યુદ્ધ બહુપ્રકારી થયો છે અને તેમની વીરતાને યાદ કરવામાં આવે છે.નડાબેટ સીમા પર અનેક યુદ્ધ સાથે સંબંધિત ઘટનાઓ ઘટી છે.

– નડેશ્વરા માતાજીનું મંદિર
ભારત-પાકિસ્તાન સરહદ નજીક નડાબેટ વિસ્તારમાં સુઇગામ ગામ પાસે નડેશ્વરી માતાનું મંદિર આવેલું છે. આ મંદિર દેવી નાડેશ્વરીને સમર્પિત છે. આ મંદિરની ખાસિયતની વાત કરવામાં આવે તો, ૧૯૭૧ના યુદ્ધ બાદ આ મંદિરમાં પૂજા પણ દેશના જવાનો કરે છે. દેશની સરહદ પર ફરજ બજાવતા દેશના જવાનો દેશની રક્ષા સાથે મંદિરમાં મા નડેશ્વરની પૂજા અર્ચના પણ કરે છે. કહેવાય છે કે, માતાજી પણ દેશના જવાનોની સાથે બોર્ડેરની રક્ષા કરે છે. આ મંદિરની સાથે બનાસકાંઠા જિલ્લામાં આવેલ અન્ય સ્થળોની પણ આપ મુલાકાત લઇ શકો છો.

આ પ્રકારે આ દરેક જગ્યાએ શૈલી થોડી અલગ હોઈ શકે છે,પરંતુ ભાવના એક જ છે – દેશના સન્માનનું રક્ષણ કરવાની.

– નવીનતમ વિકાસ : રિટ્રીટ સમારોહ ફરી શરૂ થયો

પહેલગામમાં તાજેતરમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલાએ દેશને હચમચાવી નાખ્યો. આ પછી,સુરક્ષા કારણોસર અટારી-વાઘા ખાતે સમારોહ બંધ કરવામાં આવ્યો.દરવાજા બંધ કરી દેવામાં આવ્યા હતા અને BSF જવાનોએ પાકિસ્તાની સૈનિકો સાથે હાથ મિલાવવાનો પણ ઇનકાર કર્યો હતો,જે સામાન્ય રીતે સમારોહનો એક ભાગ હોય છે.

– 20 મેથી ફરી શરૂ કરવામાં આવી

જોકે દરવાજા હજુ પણ બંધ હતા અને હાથ મિલાવવાનો કોઈ અનુભવ નહોતો,બાકીની કાર્યવાહી પૂરા ધામધૂમ અને ઉત્સાહ સાથે પૂર્ણ થઈમોટી સંખ્યામાં લોકો આવ્યા અને BSF જવાનોને પ્રોત્સાહન આપ્યું.

– દેશભક્તિ અને ભાવના: માત્ર લશ્કરી પરેડ નહીં

આ સમારોહ ફક્ત પરેડ કે લશ્કરી પ્રદર્શન નથી પણ લાગણીઓની અભિવ્યક્તિ છે. લોકો ત્રિરંગા ધ્વજ સાથે નાચે છે અને ગાય છે અને “ભારત માતા કી જય” ના નારા લગાવે છે, તેથી વાતાવરણ ઓછું સત્તાવાર અને વધુ ઉત્સવમય બને છે. આ ક્ષણ દરેક ભારતીય માટે એક યાદગાર અનુભવ છે. ત્યાં હાજર બાળકો, યુવાનો, વૃદ્ધો – દરેકની આંખોમાં એક અલગ જ ચમક છે.

– સરહદ પર ભરાયેલું દરેક પગલું દેશ માટે 

અટારી -વાઘા બોર્ડર પર આ રિટ્રીટ સમારોહ આપણને લશ્કરી શિસ્ત તો શીખવે છે જ, પણ સાથે સાથે એ પણ યાદ અપાવે છે કે દેશભક્તિ ફક્ત યુદ્ધના મેદાનમાં જ નહીં પરંતુ દરેક જગ્યાએ જીવંત છે જ્યાં દેશ માટે હૃદય ધબકે છે.

આ સમારંભ આપણને યાદ અપાવે છે કે સીમાઓ ફક્ત જમીનને વિભાજીત કરતી નથી, પણ જવાબદારીઓને પણ વ્યાખ્યાયિત કરે છે. અને ભારતીય સૈનિકો દરરોજ સાંજે સંપૂર્ણ નિષ્ઠા સાથે આ જવાબદારી નિભાવે છે.