KEY POINTS : 

• રાણી ઉદયમતીએ પતિ ભીમદેવ પહેલાની યાદમાં બનાવી હતી
•  રાણી ઉદયમતી જૂનાગઢના ચુડાસમ શાસક રા’ખેંગારની પુત્રી હતા
•  વર્ષ 2014માં યુનેસ્કો દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ તરીકે જાહેર કરવામાં આવી
• 100 રુપિયાની ચલણી નોટ પર રાની કી વાવને મળ્યું છે સ્થાન
• પાટણની રાની કી વાવ નંદા પ્રકારની એક પ્રવેશદ્વાર વાળી વાવ
• વાવનું બાંધકામ મારુ-ગુર્જરા સ્થાપત્ય શૈલીની રીતે બાંધવામાં આવેલુ
• રાની કી વાવ ભારતમાં ભૂગર્ભ સ્થાપત્યના શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણોમાંનું એક
• વર્ષ 2016માં ભારતનું “સ્વચ્છ આઇકોનિક પ્લેસ” જાહેર કરાયું

ગુજરાત ભારતનું એક પ્રસિદ્ધ રાજ્ય છે,જેમાં અનેક જોવાલાયક સ્થળો છે.પોતાના ઇતિહાસ, સાંસ્કૃતિક વારસો, ભવ્યતા,કળા,ધાર્મિકતા અને પ્રાકૃતિક સૌંદર્યતાના કારણે આ સ્થળો પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે.અમુક પુરાતન સંસ્કૃતિના અવશેષો પણ અહીં જોવા મળે છે.જેમાં પાટણ ખાતે આવેલ રાની કી વાવ એ પુરાતન સંસ્કૃતિની અમોલ ધરોહર છે.જે વિશ્વ વિખ્યાત પણ છે.

– શિલ્પ,સ્થાપત્ય અને કલા-સંસ્કૃતિનો બેનમુન નમૂનો

રાણીની વાવને સાત સ્તરોમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે જેમાં ઉચ્ચ સ્તરની કલાત્મકતાથી શણગારેલી શિલ્પોની કોતરણીવાળી પેનલો છે; તેમાં 500 થી વધુ મોટી કોતરણી કરેલી આકૃતિઓ અને એક હજારથી વધુ નાની આકૃતિઓ છે જે ધાર્મિક, પૌરાણિક અને બિનસાંપ્રદાયિક દ્રશ્યો દર્શાવે છે,જે ઘણીવાર સાહિત્યિક કૃતિઓનો સંદર્ભ આપે છે.તેનું ચોથું સ્તર સૌથી ઊંડું છે જે 9.5 મીટર બાય 9.4 મીટર લંબચોરસ ટાંકી તરફ દોરી જાય છે જે 23 મીટર ઊંડો છે. આ કૂવો સંકુલના અત્યંત પશ્ચિમ છેડે સ્થિત છે અને તેમાં 10 મીટર વ્યાસ અને 30 મીટર ઊંડાઈનો શાફ્ટ છે.

– વાવના પ્રકાર
1. નંદા : એક મુખ (પ્રવેશદ્વાર ) વાળી
2. ભદ્રા : બે પ્રવેશદ્વાર વાળી
3 . જયા : ત્રણ પ્રવેશદ્વાર વાળી
4. વિજયા : ચાર પ્રવેશદ્વાર વાળી
આ પ્રકારે પાટણ ખાતે આવેલી રાની કી વાવ એ નંદા પ્રકારની એક પ્રવેશદ્વારવાળી વાવ છે.

– ભૂગર્ભ જળસ્ત્રોત અને સંગ્રહ પ્રણાલીનું લાક્ષણિક સ્મારક

રાણીની વાવ સરસ્વતી નદીના કિનારે આવેલી છે.તે શરૂઆતમાં 11મી સદીમાં રાજાના સ્મારક તરીકે બનાવવામાં આવી હતી.ભારતીય ઉપખંડમાં વાવ ભૂગર્ભ જળ સ્ત્રોત અને સંગ્રહ પ્રણાલીનું એક લાક્ષણિક સ્વરૂપ રહ્યું છે અને 3000 BCEથી તેનું નિર્માણ થઈ રહ્યું છે.શરૂઆતમાં જે રેતીના ખાડા સુધી મર્યાદિત હતું, તે કલા કલા અને સ્થાપત્યના વિશાળ બહુમાળી કાર્યમાં વિકસિત થઈ.રાણીની વાવ વાવના બાંધકામની કુશળતામાં શ્રેષ્ઠતા સાથે બનાવવામાં આવી હતી અને આ સંકુલ મારુ-ગુર્જર સ્થાપત્ય શૈલીનો ઉત્તમ ઉપયોગ કરે છે,જે તકનીક, વિગતો અને પ્રમાણની ઉત્તમ કારીગરી દર્શાવે છે.ઊંધી મંદિર તરીકે ડિઝાઇન કરાયેલ,પાણીની પવિત્રતાને ઉજાગર કરે છે.

– રાની કી વાવ કોણે બંધાવી હતી
રાણીની વાવ,જેને રાની કી બાવલી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે,તે ગુજરાતમાં સ્થિત છે અને ચાલુક્ય સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પ્રથમની યાદમાં તેમની પત્ની રાણી ઉદયમતી દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી.આ વાવ સરસ્વતી નદીના કિનારે સ્થિત છે અને 11મી સદીમાં બનાવવામાં આવી હતી.તે સાત માળનું ઊંધું મંદિર છે, અને તેની દિવાલો અને થાંભલાઓ પર સુંદર કોતરણી છે.

– ટૂંકમાં વિગત :

– રાણી ઉદયમતી : રાણી ઉદયમતી જૂનાગઢના ચુડાસમ શાસક રા ખેંગારની પુત્રી હતી.

– નિર્માણ સમય : રાણી કી વાવ 11મી સદીમાં, 1063 ની આસપાસ બનાવવામાં આવી હતી.

– વાવનું સ્વરૂપ : તે સાત માળની વાવ છે,જે ઊંધી મંદિર જેવી દેખાય છે.

કલાકૃતિ : વાવની દિવાલો અને થાંભલાઓ પર ભગવાન વિષ્ણુના દશાવતાર, અન્ય દેવી-દેવતાઓ અને અન્ય ધાર્મિક, પૌરાણિક અને ધાર્મિક વાર્તાઓનું કોતરણીકામ છે.

– આ વાવ પાણીના સંગ્રહ અને વ્યવસ્થાપન માટે બનાવવામાં આવી હતી,કારણ કે આ વિસ્તારમાં ઓછો વરસાદ પડતો હતો.

– રાની કી વાવને હેરિટેજ સાઈટમાં સ્થાન
રાણીની વાવ એ ભારતના ગુજરાત રાજ્યના પાટણ શહેરમાં સ્થિત એક જટિલ રીતે બનેલી વાવ છે.તે સરસ્વતી નદીના કિનારે આવેલી છે.રાની કી વાવ 11મી સદીના રાજા ભીમદેવ પ્રથમના સ્મારક તરીકે બનાવવામાં આવી હતી.22 જૂન 2014 ના રોજ યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સની યાદીમાં સામેલ કરવામાં આવી હતી.

– રાની કી વાવને ઘણા વર્ષો બાદ યોગ્ય સ્થાન મળ્યુ
રાની કી વાવને ઘણા વર્ષો સુધી તેના કદ પ્રમાણેનું સ્થાન કે પ્રાધાન્ય ન મળ્યુ આગરા ખાતેનો તાજ મહેલ વિશ્વ વિરાસતમાં આવ્યો તે બરાબર છે તેનો કોઈ વાંધો પણ ન હોઈ શકે પણ તેનાથી અનેક વર્ષ જુની લગભગ 1200 વર્ષ જુની અને શિલ્પ-સ્થાપત્ય,કલો સંસ્કૃતિ અને ભૂગર્ભ જળ સંગ્રહનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છતા તેને પાઠ્યપુસ્તકોમા પણ સ્થાન નહોતુ મળ્યુ.

– કેન્દ્રમાં NDA સરકાર આવતા જ વિશ્વ પ્રસિદ્ધ બની

જોકે રાજકીય ઈચ્છા શક્તિ હોય તો આ પ્રકારની ભારતીય પૌરાણીક ધરોહરોને કેવુ સ્થાન મળે તે પણ સ્પષ્ટ થયુ અને વર્ષ 2014 જ્યારે કેન્દ્રમાં નરેન્દ્ર મોદીની આગેવાની હેઠળની NDA સરકારનું ગઠન થયુ કે તુરત જ એટલે કે ટૂંકા સમયગાળામાં રાની કી વાવને વિશ્વ વિરાસતમાં સ્થાન મળ્યુ ઉપરાંત રાની કી વાવ ભારતીય ચલણમાં નવી આવેલી રૂપિયા 100ની નોટ પર પણ સ્થાન આપવામાં આવ્યુ જે ભારત અને ગુજરાત માટે ગૌરવી વાત છે.

વિગતવાર :
ડિઝાઇન : આ વાવ જટિલ મારુ-ગુર્જર સ્થાપત્ય શૈલીમાં બનેલી છે અને સાત સ્તરોવાળા ઊંધી મંદિર જેવી લાગે છે. તેમાં 500 થી વધુ અગ્રણી શિલ્પો પણ છે.

યુનેસ્કો : રાની કી વાવને 2014 માં યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સની યાદીમાં ઉમેરવામાં આવી હતી કારણ કે તે ભૂગર્ભજળ સંસાધનોનો ઉપયોગ કરવાનું એક અસાધારણ ઉદાહરણ છે.

100 રૂપિયાની નોટ પર : જુલાઈ 2018 માં,રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ નવી 100 રૂપિયાની નોટ પર રાની કી વાવની છબી છાપી હતી.

અન્ય સુવિધાઓ : રાની કી વાવને ભારતમાં ભૂગર્ભ સ્થાપત્યના શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણોમાંનું એક માનવામાં આવે છે અને તે તેના શાનદાર ધ્વનિશાસ્ત્ર અને કુદરતી ઠંડક અસર માટે પણ જાણીતી છે.

સાંસ્કૃતિક મહત્વ : રાની કી વાવમાં ધાર્મિક, પૌરાણિક અને અન્ય સાંસ્કૃતિક મહત્વના વિષયો શામેલ છે.

– રાની કી વાવનો ઇતિહાસ
રાણકી વાવના ઈતિહાસ વિશે એવું માનવામાં આવે છે કે આ ભવ્ય માળખું 1022 થી 1063 ભીમદેવ પ્રથમ જે સોલંકી વંશના હતા તેમના વિધવા રાણી ઉદયમતીએ બાંધ્યું હતું. રાની કી વાવનું નિર્માણ કાર્ય 1050 એડી આસપાસ શરૂ થયું હતું અને 1304 એડી આસપાસ પૂર્ણ થયું હતું. પરંતુ વર્ષ 1980 દરમિયાન, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણે કોતરણીની સાથે તેનું ખોદકામ પણ કરાવ્યું. હાલમાં તે માનવસર્જિત પ્રવાસન સ્થળ તરીકે જાણીતું છે.

– રાની કી વાવના નામ પાછળનું કારણ
1.રાણકી વાવ એ ભારતીય સ્થાપત્ય અને શિલ્પકલા સાથે રાણીની લાગણી અને સ્મૃતિશક્તિનું જીવંત પ્રતિબિંબ છે. તે પ્રાચીન ભારતીય વાસ્તુકલા અને જળ વ્યવસ્થાપનનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.આજે પણ,રાની કી વાવ ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે ગુજરાતી વારસાની શાન તરીકે ઊભી છે.

2.રાની કી વાવ અથવા રાણી ની વાવ એ ગુજરાતના પાટણ જિલ્લામાં આવેલા એક પ્રખ્યાત સ્તંભવાળી વાવ છે, જે ભારતમાં મીઠા પાણીની વાવમાંથી સૌથી સુંદર ગણાય છે.તેની ખાસ ઓળખ તેની કલાત્મક બાંધકામશૈલી અને ઐતિહાસિક મહત્વ માટે છે.
3.’રાની કી વાવ’નો અર્થ છે ‘રાણી દ્વારા બનાવવામાં આવેલી વાવ’,આ વાવ ચાલુક્ય વંશના રાજા ભીમદેવ પ્રથમની સ્મૃતિમાં તેની પત્ની રાણી ઉદયમતી દ્વારા 11મી સદીમાં બનાવવામાં આવી હતી. તેથી, તેને રાણીના નામે ‘રાણકી વાવ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

4.સદીઓ અગાઉ સરસ્વતી નદીમાં આવેલા પૂર અને અન્ય ઘટનાક્રમથી આ વાવ જમીનમાં દટાઈ ગઈ હતી જેથી ધરતી તળે દબાયેલી આ વાવ પર કોઈની નજર પહોંચી શકી ન હતી.પરંતુ, 20મી સદી સુધી લોકોથી અલિપ્ત રહેલી આ વાવને મૂળ સ્વરૂપમાં લાવવા ભારતીય પુરાતત્વ વિભાગે ઇ.સ. 1986માં વાવમાં ભરાયેલી માટીને બહાર કાઢવા ઉત્ખનન કાર્યવાહી આરંભતા ઘણા વર્ષો બાદ વાવ તેના મૂળ સ્વરૂપમાં આવી હતી.

5.વાવનું અધિક પ્રમાણમાં ભાગ જમીનમાં છે અને તે ઊંડાણમાં નીચે તરફ ઉતરતી જાય છે, જે તેને ઠંડક અને તાપમાન નિયંત્રણ માટે પણ યોગ્ય બનાવે છે.

6.આ વાવ માત્ર પાણી સંગ્રહ અને જળ વ્યવસ્થાપન માટે નહોતી, પણ ધાર્મિક, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક કેન્દ્ર પણ હતી. તેનું શિલ્પકલા અને ઐતિહાસિક મહત્વ એટલું છે કે તે યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ તરીકે 2014માં ઘોષિત થઈ છે.

7.રાની કી વાવ સ્તરોમાં ઊંડે ઉતરતી છે.તેના ભીતર હિન્દુ દેવી-દેવતાઓના શિલ્પો અને ઉત્કૃષ્ટ નકશીકામ જોવા મળે છે.મુખ્ય શિલ્પો વિષ્ણુના દશાવતાર,ગણેશ, અને અન્ય દેવતાઓના છે.સમગ્ર વાવની રચના નકશીકામમાં એવી છે કે તે પૂજા અને ધ્યાન માટેનું સ્થાન બની રહે.

8. રાની કી વાવ એ ભારતીય સ્થાપત્ય અને શિલ્પકલા સાથે રાણીની લાગણી અને સ્મૃતિશક્તિનું જીવંત પ્રતિબિંબ છે. તે પ્રાચીન ભારતીય વાસ્તુકલા અને જળ વ્યવસ્થાપનનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. આજે પણ, રાણકી વાવ ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે ગુજરાતી વારસાની શાન તરીકે ઊભી છે.

– રાની કી વાવનું માળખું

રાણકી વાવ સોલંકી વંશના આકર્ષક સ્થાપત્ય તેમજ લાક્ષણિક મારુ-ગુર્જરા સ્થાપત્ય શૈલીનું
ઉદાહરણ આપે છે. રાણકી વાવ કુઆનમાં પાંચસોથી વધુ મુખ્ય શિલ્પો અને હજારથી વધુ અન્ય ધાર્મિક અને પૌરાણિક આકૃતિઓ છે. ઉચ્ચ કલાત્મક ગુણવત્તાની પણ સાતમા સ્તરની સીડીઓ શિલ્પ પેનલ્સથી શણગારેલી છે જે ઘણીવાર સાહિત્યિક કૃતિઓનો સંદર્ભ આપે છે. પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશા તરફ લક્ષી ચોરસ લંબચોરસ ટાંકી 23 મીટરની ઊંડાઈ તરફ દોરી જાય છે. આ કૂવો ધાર્મિક મહત્વ પણ ધરાવે છે અને તેથી પાણીની શુદ્ધતા જાળવવા માટે, તેને ઊંધી મંદિરના રૂપમાં બનાવવામાં આવ્યું છે. રાણકી વાવ ભગવાન વિષ્ણુના વિવિધ સ્વરૂપો જેમ કે વામન, વારાહી, કલ્કિ, રામ, કૃષ્ણ, નરસિંહને દર્શાવતી વિવિધ ધાર્મિક રચનાઓ દર્શાવે છે.

– રાની કી વાવમાં 800 થી વધુ શિલ્પો

વાવની કલાકૃતિનું નિરીક્ષણ કરતા જાણવા મળે છે કે વાવમાં 800થી પણ વધુ સુશોભિત શિલ્પો છે. આ બધા જ શિલ્પોને જોતા ખ્યાલ આવે છે કે આ શિલ્પોની મુખ્ય વિષયવસ્તુ ભગવાન વિષ્ણુના દશાવતારો છે. જેમાં વાવની દિવાલો અને સ્તંભો પર મોટાભાગનું નકશીકામ ભગવાન શ્રીરામ, વામન, મહિસાષુર મર્દિની , કલ્કી જેવા ભગવાન વિષ્ણુના અવતારોને જોઈ શકાય છે.તે ઉપરાંત વાવમાં દેવીદેવતાઓની સાથે સાથે સાધુ,બ્રાહ્મણો અને હોઠ રંગતી અને શણગાર કરતી અપ્સરાઓ અને નાગકન્યાઓની મૂર્તિઓ કલાત્મક રીતે કોતરવામાં આવી છે.

– રાની કી વાવમાં મહિલા શૃંગારના શિલ્પ

ખાસ કરીને મહિલાઓને તેમના રોજિંદા જીવન અને પ્રવૃત્તિઓમાં દર્શાવતા શિલ્પો મોટી સંખ્યામાં છે.એક શિલ્પમાં એક સ્ત્રી તેના વાળમાં કાંસકો કરતી, તેની કાનની બુટ્ટી ગોઠવતી અને પોતાને અરીસામાં જોતી દર્શાવવામાં આવી છે.અન્ય શિલ્પોમાં એક પત્ર લખતી સ્ત્રી, વામન જેવા માણસની દાઢી ખેંચી રહેલી યુવતી,એક શિલ્પમાં એક યુવતીને તેના ભીના વાળ સાથે સ્નાનમાંથી બહાર આવતી દર્શાવવામાં આવી છે અને એક હંસ તેના વાળમાંથી પડતા પાણીના ટીપાને જાણે મોતી હોય તેમ પકડી લે છે. આ મહિલા શિલ્પો બંગડીઓ, કાનની બુટ્ટીઓ,ગળાનો હાર,કમરની કમરબંધી,પાયલ અને અન્ય તેમજ ભવ્ય કપડાં અને સારી રીતે કોમ્બેડ કરેલા વાળ સાથેના દાગીનાથી શણગારવામાં આવેલ છે.અભિવ્યક્તિઓ અને લાગણીઓની વિવિધતા તેમનામાં દર્શાવવામાં આવી છે.તેઓ સૌંદર્ય તેમજ તેના ઉત્કૃષ્ટ અને મોહક સ્વરૂપમાં પ્રેમનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે જે શૃંગારિકતાનો સંકેત આપે છે. માતૃત્વના પ્રેમનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા શિલ્પો પણ છે જેમ કે એક સ્ત્રી તેના બાળકને પકડીને તેનું ધ્યાન દોરવા માટે ચંદ્ર તરફ ઇશારો કરે છે,એક સ્ત્રી તેના બાળકને ઝાડમાંથી કેરી લેવા માટે તેને ઊંચો કરે છે,કેરીના બગીચામાં એક મહિલા તેની સાથે બાળકો સાથે કંડારવામાં આવી છે.

– રાની કી વાવ ઉપરાંત પાટણના જોવા લાયક સ્થળો

1. વાવમાં રહેલ સુરંગ :
રાણકી વાવનું એક રહસ્ય છે.વાવના સૌથી નીચેના ચરણની સૌથી છેલ્લી સીડીની નીચે એક રસ્તો છે,જેની અંદર ખૂબ લાંબી ૩૦ કિલોમીટરની સુરંગ છે.એવું કહેવાય છે કે આ સુરંગ સિદ્ધપુરમાં નીકળે છે.હાલ આ સુરંગનો પ્રવેશ દ્વાર કાદવ અને પથ્થરોથી ભરાઈ ગયેલ છે.આ સુરંગ અંગે લોકોનું માનવું છે કે તેનો ઉપયોગ યુદ્ધમાં અથવા અન્ય કોઈ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં રાજા અને રાજપરિવારને કરતો હશે.રાણીની વાવનું જળ વ્યવસ્થાપન ભૂજળ સંસાધનોના ઉપયોગનું ખૂબ જ મહત્વનું ઉદાહરણ માનાવામાં આ છે.આ વાવ 11મી સદીના ભારતના ભૂમિગત વાસ્તુ સંરચાનનું એક અનોખા પ્રકારનું વિકસિત તેમજ વ્યાપક ઉદાહરણ છે.

2. રાની કી વાવની વાસ્તુકલા :

સોલંકીવંશની આ વાવનું નિર્માણ મારુ ગર્જુર શૈલીમાં કરવામાં આવ્યું છે.વાવને જોતા તમને ખ્યાલ આવશે કે તે ઉંધા મંદિર આકારની છે અને તે જ સત્ય છે. વાવને ઉંધા મંદિરની જેમ તૈયાર કરવામાં આવી છે. જેમાં સાત તળ સુધી સીડીઓ છે જે પૌરાણિક અને ધાર્મિક કલ્પનાઓની સાથે ખૂબ સુંદર રીતે નિર્માણ કરવામાં આવી છે. વાવ અંદાજે 30 મીટર ઊંડી છે. અહીં કરવામાં આવેલ કોતરણીકામમાં પ્રાચીન અને ધાર્મિક ચિત્રોનો ઉલ્લેખ જોઈ શકાય છે.

3. વાવને ક્લીનેસ્ટ આઈકોનિક પ્લેસના પુરસ્કાર
એવુ માનવામાં આવે છે કે અંદાજે 50 વર્ષ પહેલા વાવમાં ઔષધીય છોડ અને સંગ્રહાયેલા પાણીનો ઉપયોગ તાવ અને અન્ય બિમારીઓથી બહાર આવવા માટે કરવામાં આવતો હતો.આ ઉપરાંત વર્ષ 2016માં રાજધાની દિલ્હીમાં આયોજીત ઈન્ડિયન સેનીટેશન કોન્ફ્રેરન્સમાં આ વાવને ક્લીનેસ્ટ આઈકોનિક પ્લેસના પુરસ્કારથી નવાજવામાં આવી હતી.

4. સહસ્ત્રલિંગ તળાવ પાટણ
પાટણની ઉત્તરપશ્ચિમમાં સ્થિત સહસ્ત્રલિંગ તળાવ એ 11મી સદીના અંતમાં ચાલુક્ય વંશના રાજા સિદ્ધરાજ જય સિંહ દ્વારા બાંધવામાં આવેલ કૃત્રિમ જળ સંગ્રહ સ્થળ છે. તે સરસ્વતી નદીના પાણીથી ભરેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ તળાવ ખોદનાર સુંદર સ્ત્રીના શ્રાપને કારણે રાજાનું નિ:સંતાન મૃત્યુ થયું હતું. તળાવની આજુબાજુ અનેક દેવી-દેવતાઓના મંદિરો બનેલા છે. રાણી કી વાવની મુલાકાતે આવતા પ્રવાસીઓ પાટણના સહસ્ત્રલિંગ તળાવની મુલાકાતે ચોક્કસ આવે છે.

5. પાટણના પ્રખ્યાત પટોળા
પાટણ તેની પટોળા સાડીઓ માટે પ્રખ્યાત છે. તેઓ વિસ્તૃત થ્રેડ વર્ક અને કુદરતી રંગો સાથે આકર્ષક લાગે છે. પટોળાની સાડીઓની કિંમત વધારે છે, તે રૂ. 20,000 થી શરૂ થાય છે અને કામની તીવ્રતા અને ઉપયોગમાં લેવાતા દોરાના આધારે રૂ. 25,00,000 સુધી પહોંચી શકે છે.

પટોળાની સાડીઓ આકર્ષક અને સુંદર હાથથી બનાવેલી છે અને સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રખ્યાત છે. પાટણને પટોળા કલાકારોના ઘર અથવા સાલવી પરિવાર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ સ્થાન મહિલાઓમાં સૌથી લોકપ્રિય સ્થળ છે. પટોળાની સાડી બનાવવામાં ઘણો સમય લાગે છે અને તેનું વણાટ ખૂબ જટિલ છે. આ બધી પ્રવૃત્તિઓને કારણે પટોળા સાડીની કિંમત પણ ઘણી વધી જાય છે.

6. પાટણના પ્રખ્યાત મંદિરો
પાટણમાં જૈન મંદિરો સહિત અનેક પ્રસિદ્ધ મંદિરો આવેલા છે.પાટણમાં 100 થી વધુ જૈન મંદિરો આવેલા છે.તેમાંથી સૌથી પ્રસિદ્ધ છે ધાણાધેરવાડમાં આવેલું મહાવીર સ્વામી ડેસર મંદિર.આ મંદિર તેના આકર્ષક કોતરણીવાળા લાકડાના ગુંબજ માટે જાણીતું છે.આ ઉપરાંત પાટણના અન્ય મંદિરોમાં કાલિકા માતા, સિધવાઈ માતા,બ્રહ્મકુંડ વગેરે મંદિરો પ્રસિદ્ધ છે.