KEY POINTS :

• “મહારાષ્ટ્રના નાગપુર ખાતે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘનો કાર્યકર્તા વિકાસ વર્ગ – દ્વિતીય સંપન્ન થયો”
• “કાર્યકર્તા વિકાસ વર્ગના સમાપન પ્રસંગે સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવત જી ઉપસ્થિત રહ્યા”
• “સમાપન સમારોહમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે પૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી અરવિંદજી નેતામ ઉપસ્થિત રહ્યા”
• “નાગપુર સંધ મુખ્યાલય સ્થિત સ્મૃતિ મંદિરે બંને મહાનુભાવોએ પુષ્પાંજલિ અર્પણ કરી હતી”
• “વર્ગના સમાપન સમારોહમાં ધ્વજારોહણ,પ્રાર્થના,શારિરિક પ્રદર્શન,એકતા ગીત કાર્યક્રમો યોજાયા”
• “સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવત જી એ પોતાના બૌદ્ધિકમાં વિવિધ વિષયો પર પ્રકાશ પાડ્યો”
• “સમારોહના અતિથિ વિશેષ અરવિંદજી નેતામે કહ્યું સંઘે જે કાર્ય કર્યા તે કોઈ જ ન કરી શકે”

રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘનો કાર્યકર્તા વિકાસ વર્ગ-દ્વિતીય નાગપુર ખાતે યોજાયો.25 દિવસીય આ વર્ગનો સમાપન સમારોહ 5 જૂન 2025ને ગુરુવારે સાંજે યોજાયો જેમાં પ.પૂ.સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવત જી તેમજ વર્ગના સમાપન સમારોહના મુખ્ય અતિથિ વિશેષ તરીકે પૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી અરવિંદજી નેતામ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.સૌ પ્રથમ સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવત તેમજ મુખ્ય અતિથિ અરવિંદજી નેતામે સ્મૃતિ મંદિર ખાતે ડૉ.હેડગેવારનજીની પ્રતિમાને પુષ્પાંજલિ અર્પણ કરી વર્ગ સમાપન સ્થળે પહોંચ્યા હતા.બાદમાં ધ્વજારોહણ,પ્રાર્થના,શારિરિક પ્રદર્શન વગેરે કાર્યક્રમો યોજાયા હતા.તો કાર્યકર્તા વિકાસ વર્ગ દ્વિતીયના સમાપન સમારોહમાં સ્વયંસેવકો દ્વારા રાફેલની પ્રતિકૃતિ બનાવવામા આવી હતી.

– સરસંઘચાલક ડો. મોહન ભાગવત જી નું સંબોધન

કાર્યકર્તા વિકાસ વર્ગ દ્રિતીયના સમાપન સમારોહમાં પૂ.સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવતજીએ પોતાના બૌદ્ધિકમાં શતાબ્દિ વર્ષ પૂર્વે કાર્યકર્તા વર્ગ તેમજ પહેલગામ આતંકવાદી હુમલો,સેના અને સરકારનું ઓપરેશન સિંદૂર,સેનાની બહાદુરી,સરકારના નિર્ણયો, સામાજીક એકતા અને ધર્માંતરણ વિશે વાત કરી હતી.તો શરૂઆતમાં ડો.મોહન ભાગવતજીએ જે પ્રકારે સંઘની સ્થાપનાને 100 વર્ષ પૂર્ણ થવા નિમિત્તે સંઘ શતાબ્દિ વર્ષની ઉજવણીના માહોલમાં આ વર્ગ યોજાયો તેની વાત કરી હતી.

– પહેલગામ આતંકવાદી હુમલો અને સેનાનું પરાક્રમ
સરસંઘચાલક જીએ કહ્યુ કે “પહલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલા પછી,દરેક વ્યક્તિ ઇચ્છતી હતી કે ગુનેગારોને સજા મળે અને કાર્યવાહી થાય.આ સમગ્ર સંદર્ભમાં,આપણી સેનાની ક્ષમતા અને બહાદુરી ફરી એકવાર ચમકી.સંરક્ષણ સંશોધનની અસરકારકતા સાબિત થઈ.આપણે બધાએ વહીવટની દૃઢતા જોઈ.આપણે બધા રાજકીય પક્ષો વચ્ચે બધા મતભેદો ભૂલીને સમજણ અને પરસ્પર સહયોગ પણ જોઈ રહ્યા છીએ.આ દેશ માટે એક મોટી રાહત છે,હકીકતમાં આ એક મહાન લોકશાહીનું દ્રશ્ય છે,જે ભવિષ્યમાં પણ ચાલુ રહેવું જોઈએ,આ આપણા બધાની ઇચ્છા છે.તેમણે “પહલગામ હુમલાને નૃશંશ આતંકવાદી હુમલો ગણાવ્યો હતો.

– શાસન-પ્રશાનના નિર્ણયો અને રાજકીય સમજણ
તો વળી આતંકવાદી હુમલા બાદ સેનાની કાર્યવાહી સાથે સરકાર અને સરકારી તંત્રના નિર્ણયોને પણ યોગ્ય ઠેરવ્યા હતા.તેમણે કહ્યુ કે સેનાનું પરાક્રમ,અને શાસન-પ્રશાસનના દ્રઢતાપૂર્ણ નિર્ણયો,સર્વપક્ષોનું સમર્થન એટલે કે રાજકીય વર્ગે પણ સમજણ અને સાથે સાથે સમાજની સંયમપૂર્ણ સમજણ થકી એકતાના દર્શન થયા તે એક રાષ્ટીય અકતાનું ઉત્તમ ઉગાહરણ સામે આવ્યુ હોવાનું કહ્યુ હતુ.તેમણે કહ્યુ કે સેનાની કાર્યવાહી છતા પણ આજેય યથાવત છે કારણ કે જ્યાં સુધી દ્વિ-રાષ્ટ્ર સિદ્ધાંતનું ભૂત છે,ત્યાં સુધી આતંકવાદનો ખતરો રહેશે.

– આપણે આપણી સુરક્ષા બાબતે આત્મનિર્ભર રહેવું જોઈએ
સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવતજીએ નામ લીધા વિના પાકિસ્તાન પર આકરુ નિવેદન આપ્યુ હતુ.તેમણે કહ્યુ કે લોકો સામ સામે લડી શકે તેમ નથી તેથી તેઓ આતંકવાદનો આશરો લઈ લડાઈ કરે છે.એટલે કે પ્રોક્ષીવાર કરી રહ્યા છે.તેમણે કહ્યુ કે આજ કાલ યુદ્ધની પદ્ધતિઓ બદલાઈ છે. તેના પ્રકાર બદલાયા છે.આજે ડ્રોન,મિસાઈલ જેવા આધુનિક શસ્ત્રોનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે.ત્યારે માત્ર આ દુનિયાના વિવિધ દેશોની પણ પરીક્ષાનો સમય છે.આપણે સમજવું જોઈએ કે કોણ આપણી સાથે છે,કોણ સ્વાર્થની નીતી અપનાવે છે.ત્યારે આવશ્યક બન્યુ છે કે આપણે આપણી પોતાની સુરક્ષા માટે આત્મનિર્ભર રહેવું જોઈએ.સાથે જ સરસંઘચાલકજીએ કહ્યું કે સત્ય અને અહિંસામાં માનનારો આપણો દેશ છે અને તેથી જ દુનિયામાં આપણા કોઈ દુશ્મન નથી.

– આપણા મૂળ એકતામાં છે,વિવિધતામાં નહીં.
સમાજીક એકતા પર બોલતા સરસંઘચાલક ડો.મોહન ભાગવત જીએ કહ્યું કે કેટલાક સમાજને ભડકાવવાનો પ્રયત્ન કરશે પણ આપણે ભડકવાની જરૂર નથી.સમાજના કોઈપણ વર્ગની કોઇ પણ વર્ગ સાથે લડાઈ ન થાય તેનું ધ્યાન આપણે જ રાખવું પડશે.સમાજ એકબીજા સાથે લડે નહીં તે આપણે જ સુનિશ્ચિત કરવું પડશે.અને તેના માટે સામાજીક સદભાવના પૂર્ણ વ્યવહાર પર તેમણે ભાર મુક્યો હતો.કારણ કે આપણા ભજન,ભોજન,પૂજા,પદ્ધતિ જુદા જુદા છે પણ છતા આપણે સૌ ભારતીયો એક છીએ.કારણ કે આપણા મૂળ એકતામાં છે,વિવિધતામાં નહીં અને તેવી વિભાવના થકી આપણે દુનિયાના દેશોને ભાન કરાવવાનું છે કે સમગ્ર વિશ્વ એક છે.

કોઈ પણ સંજોગોમાં,સમાજના કોઈપણ વર્ગે બીજા વર્ગ સાથે લડવું જોઈએ નહીં,આપણે આપણી વચ્ચે સદ્ભાવના જાળવી રાખવી પડશે.ભાવનાત્મક આવેગમાં અત્યાચારી બનવું યોગ્ય નથી.હવે આપણે સત્તામાં છીએ,ભારતના બંધારણ મુજબ આપણે સત્તામાં છીએ.તેથી,આપણે કોઈ કારણ વગર અપશબ્દોનો ઉપયોગ કરવો જેવી બધી બાબતો છોડી દેવી પડશે.આપણે આપણા પૂર્વજોથી એક છીએ.અંગ્રેજોએ મૂંઝવણ ઉભી કરી હતી.આપણે એક છીએ.આપણે ભૂલી ગયા હતા,આપણે એક રહેવું પડશે. વાસ્તવમાં,આખું વિશ્વ એક છે,માનવતા એક છે.

– આદિવાસી પણ આપણો બંધુ અને સંઘ તે દિશામાં કાર્યરત
આપણા આદિવાસી ભાઈઓ આપણો પોતાનો સમાજ છે.આપણા સમાજમાં ઘણા દેવી-દેવતાઓ છે.તમે ‘કોન’ વિશે વાત કરતી વખતે આ કહ્યું હતું.આ બધું હોવા છતાં,આપણે બધા એક સમાજ તરીકે એક છીએ.અને જો એક સમાજ છે, તો તમારે તેમને મદદ કરવા માટે કહેવાની જરૂર નથી.આ સંઘનું કાર્ય છે.સંઘ સમગ્ર હિન્દુ સમાજમાં દરેકમાં માને છે. હું ‘કોડ’ વિશે વાત નથી કરી રહ્યો.’કોડ’ એક અલગ વિષય છે.તે એક ટેકનિકલ વિષય છે.પરંતુ સમાજનો ભાગ પણ આપણો ભાગ છે.આપણે તેની સમસ્યાઓમાં શક્ય તેટલું કરીશું.આપણી પાસે એક રસ્તો છે.જો તમે સરકાર વિશે કંઈક કહો છો,તો તે સરકાર સુધી પહોંચશે.પરંતુ સરકાર તેનું કામ કરશે.અને તે કેવી રીતે કરે છે,શું તમે વધુ જાણો છો,તમે ત્યાં રહ્યા છો? તેથી જ હંમેશા સમય લાગે છે.અને બધા પરિબળો ભાગ્યે જ એકસાથે વિચારવામાં આવે છે.પણ આપણે કહીએ છીએ કે સરકાર શું છે વગેરે,તે સમાજની તાકાત છે.તો જો સરકાર તમારી વાત ન સાંભળે તો શું નુકસાન છે?

– વિકાસ અને પર્યાવરણ એક સાથે ચાલી શકે
વિકાસ અને પર્યાવરણનો વિરોધ કેમ હોવો જોઈએ? શું બંને સાથે ન ચાલી શકે? તેઓ કરી શકે છે.પરંતુ બધી યોજનાઓ એકતાને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવી જોઈએ.આ સમાજ છે,તમે PESA કાયદા વિશે વાત કરી,તે કાયદાનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો જેથી સમાજમાં ભેદભાવ ન થાય.જેથી એવું ન લાગે કે કંઈક અલગ થઈ રહ્યું છે,અને છતાં PESA કાયદો લાવવામાં આવ્યો જેથી બધું બરાબર રહે. જો તમે આનું ઉદાહરણ જોવા માંગતા હો,તો અમારા સ્વયંસેવકોએ વિવિધ સંગઠનો દ્વારા કામ કર્યું છે.નાસિક જિલ્લામાં કામ થઈ રહ્યું છે. તેનો અમલ કેવી રીતે થવો જોઈએ? આનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ત્યાં છે.ગઈકાલે મેં તમને ચિત્રાંજલી પવારનું નામ કહ્યું હતું.બેતુલ અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં આ પ્રકારનું કામ આયોજિત રીતે ચાલી રહ્યું છે. તે બસ્તરમાં પણ થશે. અમે ત્યાં છીએ.તમારે વિનંતી કરવાની જરૂર નથી.હું કહું છું કે તમે આવીને અમને ફરજની ભાવના આપી છે.અમે જ્યાં પણ જઈએ છીએ,અમે આ બધું કરીએ છીએ.અમારી પહોંચ વધવી જોઈએ.બસ. અને તેથી જ તમે જે કંઈ કહ્યું,અમે અમારી રીતે જે કંઈ કરી શકીએ છીએ, અમે તે ચોક્કસપણે કરીશું. તે ધર્માંતરણની વાત છે.

– લોભ-લાલચ કે દબાણથી થતુ ધર્માંતરણ હિંસા
ધર્માંતરણ કેમ થવું જોઈએ,આપણે માનીએ છીએ કે આપણી પરંપરા છે કે રુચિ પ્રમાણે વિવિધ માર્ગો હોય છે – ” રુચિનમ વૈચિત્ર્ય તો રૂજિકુટિલ નાના પઠેવતમ દ્રાણામ એકોગમ્ય ” એટલે પૂજા,ખોરાક અને સંસ્કૃતિના માર્ગો અલગ અલગ છે,રુચિના સ્વભાવ પ્રમાણે,વ્યક્તિની પરિસ્થિતિ પ્રમાણે,વ્યક્તિના વિચાર પ્રમાણે,આ ખૂબ જ સ્વાભાવિક બાબત છે.જો દરેક વ્યક્તિ સાચી દિશામાં જાય તો તે એક જ દિશામાં જાય છે.જો સ્વાર્થ વચ્ચે ન આવે,જો કોઈ દુર્ગુણ ન હોય,જો કોઈ પાસે પોતાના હેતુઓ માટે આનો લાભ લેવાની બુદ્ધિ ન હોય,તો કોઈ કંઈ કરતું નથી,દરેક વ્યક્તિ એક જ દિશામાં જઈ રહ્યો છે,જો આવું હોય તો ધર્માંતરણ શા માટે કરવું?

મિશનરીઓએ આદરણ ગુલાબરાવ મહારાજને પૂછ્યું કે જો બધા માર્ગો સાચા છે તો ખ્રિસ્તી કેમ ન બનો.તો તેમણે કહ્યું કે જો બધા માર્ગો સાચા છે તો ખ્રિસ્તી કેમ ન બનો.જો કોઈ પોતાની જાતે પૂજાનો માર્ગ બદલે છે,તો કોઈએ તેનો વાંધો ઉઠાવ્યો નથી.એવું માનવામાં આવે છે કે રોરેન નારાયણ વામન વાંકાચૂકા થઈ ગયા.પરંતુ લોભ એ ન કરવો જોઈએ કે બળજબરીથી એવું વિચારીને કે કહીને કે તમારો રસ્તો ખોટો છે,તમારા પૂર્વજો ખોટા હતા, અમે તમને સુધારી રહ્યા છીએ.એક રીતે,તે દુરુપયોગ બની ગયો છે.ધર્માંતરણ હિંસા છે.અમે ક્યારેય તેનું સમર્થન કર્યું નથી.અમને સંપ્રદાય સમુદાય પ્રત્યે કોઈ દુશ્મનાવટ નથી.અમને ઈસુ ખ્રિસ્ત,પયગંબર સાહેબમાં શ્રદ્ધા છે.અમે પણ તે શ્રદ્ધામાં ભાગ લઈએ છીએ.પરંતુ દરેક વ્યક્તિ પોતાના માર્ગે ચાલશે.અને તેથી જ જેઓ લોભ અને બળજબરીથી ત્યાં ગયા હતા,જો તેઓ પાછા આવવા માંગતા હોય, તો તેમને સ્વીકારવા જોઈએ. કારણ કે તે સુધારણા છે.તેથી જ અમે આ બધી બાબતોમાં તમારી સાથે છીએ.

– આદિવાસી સમાજ કોઈ અલગ સમાજ નથી
આદિવાસી સમાજ કોઈ અલગ સમાજ નથી. મેં ઘણી વાર કહ્યું છે કે આપણી સંસ્કૃતિ જંગલો અને ખેતરોમાં જન્મી હતી.એટલા માટે જ આદિવાસી સમાજ આપણો ઉદ્ભવ છે.તત્વત્નયન પોતાની ભાષાઓમાં જે કંઈ કહે છે.તે નાસાદિયા સુખતા સુધી જાય છે.પર્યાવરણ પ્રત્યે મિત્રતા,દરેક જગ્યાએ શુદ્ધતા જોવી,વૃક્ષો અને છોડ જોવી અને તેમના વિશે પૂછવું,પ્રકૃતિની પૂજા કરવી,ભારતની બહાર આ પરંપરા ક્યાં છે,આ ભારતની પરંપરા છે.આજે,આપણે પોતાને હિન્દુ કહીએ છીએ.આપણે ક્યાંથી હિન્દુ બન્યા? અને તેથી તેને આપણા સમુદાયનો એક અભિન્ન ભાગ માનીને,આપણે આપણી બધી શક્તિ અને પોતાની રીતે સમુદાયની શક્તિના આધારે કાર્ય કરીએ છીએ.આપણે કામ કરીશું અને કરાર નહીં લઈએ.આપણે કામ કરીશું,એટલે કે આપણે અને જેમના માટે આપણે કામ કરવાનું છે તેઓ સાથે મળીને કામ કરીશું કારણ કે આ રીતે કામ થાય છે-આપણે આપણું ભાગ્ય પોતે જ બનાવવાનું છે..નેતાઓ,સૂત્રો,નીતિઓ,પક્ષના અવતાર,સરકારો,વિચારો,મહાપુરુષો મદદરૂપ થઈ શકે છે પણ જ્યારે આપણે દસ ડગલાં આગળ જવું પડે છે,ત્યારે તેઓ પાંચ ડગલાં પાછળ આવી જાય છે.

– પોતાના આચરણ દ્વારા સમાજમાં પરિવર્તનનું વાતાવરણ બને
હું આજની વાત નથી કરી રહ્યો, હંમેશા આવું જ રહ્યું છે,બધા ફેરફારોનું કારણ સમાજ છે. અને તેથી,તમારા આચરણ અને તમારા ઉદાહરણ દ્વારા,સમાજમાં પરિવર્તનનું વાતાવરણ બનાવો,જેથી સમાજ પોતે જ બદલાય, પછી નીતિઓમાં પરિવર્તન આવે તે અનિવાર્ય છે,તમારે ધીરજ રાખવી પડશે,આ આપણો સ્વતંત્ર દેશ છે,આ આપણો સમાજ છે,આપણે હજાર વર્ષ ગુલામીમાં રહ્યા, તેથી આપણે લડવાની આદત પડી ગઈ,બળવો કરવાની આદત પડી ગઈ.પણ ધીરજથી રાહ જુઓ.કે,જો આ આપણી જાતને સ્વસ્થ રાખીને કરવામાં આવે,તો આ પરિવર્તન આવશે.અમે હમણાં જ તમારી સામે ગીતમાં કહ્યું છે કે ‘પરિવર્તન ચોક્કસ થશે,જન ગણ મન જાગૃત છે’. જન ગણ મનને જાગૃત કરે તેવું વાતાવરણ બનાવવા માટે, સંઘનું કાર્ય દેશભરમાં કાર્યકરોનું એક જૂથ બનાવવાનું છે, અને તેઓ તે કરી રહ્યા છે… અમે તે અમારી રીતે કરીએ છીએ, અમે તે અમારી પોતાની શક્તિ પર કરીએ છીએ, અમે કોઈને મદદ માટે બોલાવતા નથી, જે પોતાની રીતે આવે છે તેનું સ્વાગત છે… અમે દરેકને મદદ કરીએ છીએ, તેથી જ અમારી ગતિ થોડી ધીમી છે, હવે અમે તેને વધારીશું, પરંતુ ચક્રની ગતિ કાર જેટલી હોઈ શકતી નથી.આપણે તે અમારી રીતે કરીએ છીએ, અમે તે અમારી પોતાની શક્તિ પર કરીએ છીએ, અમે કોઈને બોલાવતા નથી. જે ​​મદદ માટે આવે છે તેનું સ્વાગત છે. તેથી જ અમારી ગતિ થોડી ધીમી છે.