13 એપ્રિલ 2024 એટલે કે આજે ભારત સિયાચીન ગ્લેશિયર પર તેના ભવ્ય 40 વર્ષ પૂર્ણ કરી રહ્યું છે. 1984 માં ઓપરેશન મેઘદૂત હેઠળ આ વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ વિસ્તાર પર નિયંત્રણ મેળવીને, ભારતીય સેનાએ અદમ્ય હિંમત અને નિશ્ચયનું અનોખું ઉદાહરણ સ્થાપિત કર્યું. હિમાલયની કારાકોરમ પર્વતમાળામાં આવેલું સિયાચીન ગ્લેશિયર વિશ્વનું સૌથી ઊંચું યુદ્ધક્ષેત્ર છે. સમુદ્ર સપાટીથી 5,400 મીટરની ઉંચાઈ પર આવેલો આ પ્રદેશ તેની બરફીલા શિખરો, ખતરનાક હવામાન અને મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓ માટે જાણીતો છે. 1984થી એટલે કે છેલ્લા 40 વર્ષથી ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે આ વિસ્તારના નિયંત્રણને લઈને વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. જો કે જ્યારથી ભારતીય સેના અહીં પહોંચી છે ત્યારથી અહીં દેશનો ત્રિરંગો ગર્વથી લહેરાયો છે. તેની પાછળ ઘણા મુખ્ય કારણો છે.

અધિકારીઓએ શનિવારે જણાવ્યું હતું કે, હેવી-લિફ્ટ હેલિકોપ્ટર અને લોજિસ્ટિક્સ ડ્રોનને સામેલ કરીને સિયાચીનમાં ભારતની લડાયક ક્ષમતામાં વધુ વધારો થયો છે. વધુમાં, સેનાએ તમામ ભૂપ્રદેશ વાહનો તૈનાત કર્યા છે અને ટ્રેકનું વ્યાપક નેટવર્ક ગોઠવ્યું છે. ભારતીય સેના વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ સિયાચીન ગ્લેશિયર પર તેની હાજરીના 40 વર્ષની ઉજવણી કરી રહી છે. અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે આ વિસ્તારમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં થયેલા વધારાને કારણે આર્મીની ઓપરેશનલ ક્ષમતાઓમાં વર્ષોથી ઘણો સુધારો થયો છે.

13 એપ્રિલ, 1984 નો ઐતિહાસિક દિવસ

સિયાચીન ગ્લેશિયર, લગભગ 20,000 ફૂટની ઉંચાઈ પર સ્થિત છે, તે વિશ્વના સૌથી ઊંચા લશ્કરી ક્ષેત્ર તરીકે ઓળખાય છે જ્યાં સૈનિકોને હિમ લાગવાથી અને ભારે પવન સામે લડવું પડે છે. તેના “ઓપરેશન મેઘદૂત” હેઠળ, ભારતીય સેનાએ 13 એપ્રિલ, 1984 ના રોજ સિયાચીન ગ્લેશિયર પર સંપૂર્ણ નિયંત્રણ સ્થાપિત કર્યું. ત્યારથી, ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ઘણી અથડામણો અને યુદ્ધો થયા છે, જેમાં હજારો સૈનિકોએ જીવ ગુમાવ્યો છે.

એક અધિકારીએ કહ્યું કે, “ભારતીય સેનાનું સિયાચીન ગ્લેશિયર પર નિયંત્રણ એ માત્ર અપ્રતિમ બહાદુરી અને નિશ્ચયની વાર્તા નથી, પરંતુ તકનીકી પ્રગતિ અને લોજિસ્ટિક્સ સુધારણાની અવિશ્વસનીય યાત્રા પણ છે.” તેમણે નામ ન આપવાની શરતે જણાવ્યું હતું કે છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં ખાસ કરીને લેવાયેલી પહેલોને કારણે સિયાચીનમાં તૈનાત જવાનોની રહેવાની સ્થિતિમાં અને ઓપરેશનલ ક્ષમતાઓમાં નોંધપાત્ર સુધારો થયો છે.

હવે ક્ષમતા વધુ મજબૂત બની છે

ગયા વર્ષે જાન્યુઆરીમાં આર્મી કોર્પ્સ ઓફ એન્જિનિયર્સના કેપ્ટન શિવા ચૌહાણને સિયાચીન ગ્લેશિયરમાં ફ્રન્ટલાઈન પોસ્ટ પર તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા. મોટા યુદ્ધના મેદાનમાં મહિલા સૈન્ય અધિકારીની આ પ્રથમ તૈનાતી હતી. અધિકારીએ કહ્યું કે સિયાચીનમાં હિલચાલના પાસામાં નોંધપાત્ર સુધારો થયો છે. “ટ્રેકના વ્યાપક નેટવર્કના વિકાસ અને ઓલ-ટેરેન વાહનો (એટીવી) ની રજૂઆતથી સમગ્ર ગ્લેશિયરની હિલચાલમાં નોંધપાત્ર સુધારો થયો છે,” તેમણે કહ્યું. અન્ય એક અધિકારીએ જણાવ્યું કે DRDO દ્વારા વિકસિત એટીવી બ્રિજ જેવી નવીનતાઓએ આર્મીને કુદરતી અવરોધોને દૂર કરવામાં સક્ષમ બનાવ્યું છે. એરિયલ કેબલવેમાં ઉચ્ચ ગુણવત્તાની “ડાયનેમા” દોરડાઓ અત્યંત દૂરસ્થ જગ્યાઓ સુધી પણ અવિરત સપ્લાય લાઇન સુનિશ્ચિત કરે છે.

વ્યૂહાત્મક મહત્વ અને મુશ્કેલ સંજોગો

સિંધુ નદીના સ્ત્રોતની નજીક સ્થિત સિયાચીન ગ્લેશિયર પાકિસ્તાન માટે જળ સંસાધનોનો મહત્વપૂર્ણ સ્ત્રોત છે. આ ગ્લેશિયર આતંકવાદીઓ માટે પાકિસ્તાન-નિયંત્રિત કાશ્મીર (PoK)માં ઘૂસણખોરી કરવાનો મુખ્ય માર્ગ પણ હતો. સિયાચીન પર કબજો કરવાથી ભારતને માત્ર આ વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ વિસ્તાર જ નહીં પરંતુ PoKમાં આતંકવાદને કાબૂમાં રાખવામાં પણ મદદ મળી. તે ગ્લેશિયર, સાલ્ટોરો રિજ પર નિયંત્રણ પણ પૂરું પાડે છે, જે વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ છે.

સિયાચીનમાં સૈનિકોને અત્યંત કપરી પરિસ્થિતિનો સામનો કરવો પડે છે. અહીં તાપમાન -50 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી ઘટી શકે છે અને હિમવર્ષા અને હિમપ્રપાત સામાન્ય છે. સૈનિકોને ઊંચાઈની બીમારી, ઓક્સિજનનો અભાવ અને અપૂરતો ખોરાક જેવી સમસ્યાઓનો પણ સામનો કરવો પડે છે. જોકે, હવે તેમાં ઘણો સુધારો જોવા મળ્યો છે.