હેડલાઈન :

• વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 30 માર્ચ 2025ના રોજ સંઘ મુખ્યાલયની કરી મુલાકાત
• પૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીએ પણ કરી હતી સંઘ મુખ્યાલય મુલાકાત
• પચીસ વર્ષના ગાળા પછી ભારતના બીજા વડાપ્રધાન રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના આંગણે
• વાજપેયીજીએ 27 ઓગસ્ટ 2000 માં કરી હતી નાગપુર સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાત
• અટલ અને મોદીની સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાતના 25 વર્ષમાં કેટલો બદલાવ થયો
• અટલ યુગમાં ભાજપ-સંઘનો સંબંધ “રાજકીય સ્વતંત્રતા- વૈચારિક માર્ગદર્શન” સ્વરૂપમાં
• મોદી યુગમાં “સંઘની વૈચારિક પ્રતિબદ્ધતા-સરકારના નીતિ અમલીકરણ” માંબદલાયો
• અટલજી અને નરેન્દ્ર મોદી બંને વડાપ્રધાન બન્યા બાદ ત્રીજી ટર્મમાં સંઘ મુખ્યાલય ગયા

વડાપ્રધાન બન્યા બાદ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 30 માર્ચ 2025ના રોજ નાગપુર સ્થિત રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાત લીધી હતી.તો વળી આ પહેલા ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીજીએ પણ 27 ઓગસ્ટ 2000માં સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાત કરી હતી.આવે જાણવા પ્રયાસ કરીએ કે સ્વ.અટલજી અને નરેન્દ્ર માદીના વડાપ્રધાન તરીકેની મુાકાતના આ 25 વર્ષમાં આખરે શુ બદલાવ જોવા મળ્યો છે.પ્રસ્તુત છે એક વિસ્તૃત અહેવાલ

અટલ યુગમાં ભાજપ અને સંઘ વચ્ચેનો સંબંધ “રાજકીય સ્વતંત્રતા અને વૈચારિક માર્ગદર્શન” ના સ્વરૂપમાં હતો, જ્યારે મોદી યુગમાં આ સંબંધ “સંઘની વૈચારિક પ્રતિબદ્ધતા અને સરકારના નીતિ અમલીકરણ” માં બદલાઈ ગયો છે.દિલ્હીમાં સરકાર બનાવ્યા પછી વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી 30 માર્ચ 2025 ના રોજ નાગપુરમાં સંઘના મુખ્યાલય પહોંચ્યા હતા.આ સ્વયંસેવક મોદી માટે એક અદ્ભુત અનુભવ છે.જ્યાં તેઓ સંઘ મુખ્યાલયમાં રાજકારણ અને રાષ્ટ્રીય નીતિ શીખતા હતા.

– વાજપેયીના 25 વર્ષ પછી પીએમ મોદી સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાતે

પચીસ વર્ષના લાંબા ગાળા પછી ભારતના બીજા વડાપ્રધાન રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના આંગણે આવ્યા.વડા પ્રધાન તરીકે અટલ બિહારી વાજપેયીએ 27 ઓગસ્ટ 2000 ના રોજ RSS કાર્યાલયની મુલાકાત લીધી હતી.આ સંઘની સ્થાપનાનું 75મું વર્ષ હતું.હવે 25 વર્ષ પછી સંઘની યાત્રાના શતાબ્દી વર્ષમાં છે અને વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ નાગપુર સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાત લીધી છે.

11 વર્ષ પહેલાં વડાપ્રધાન બન્યા પછી નાગપુરમાં સંઘ મુખ્યાલયની તેમની પહેલી મુલાકાતમાં નરેન્દ્ર મોદીએ સંઘને ભારતની અમર સંસ્કૃતિનું ‘વડનું વૃક્ષ’ ગણાવ્યું હતું.
સંઘના એક અધિકારી અનુસાર અટલ બિહારી વાજપેયી વર્ષ 2000 માં વડાપ્રધાન તરીકેના તેમના ત્રીજા કાર્યકાળ દરમિયાન અહીં આવ્યા હતા.આ એક સંયોગ છે કે જ્યારે વડાપ્રધાન મોદી સંઘ કાર્યાલય પહોંચ્યા ત્યારે આ તેમનો પણ આ ત્રીજો કાર્યકાળ છે.

– સંઘ ભારતીય સંસ્કૃતિનું શાશ્વત વડવૃક્ષ છે : PM મોદી
વડાપ્રધાન મોદીએ કહ્યું કે આપણી સંસ્કૃતિનો નાશ કરવાના પ્રયાસો થયા પરંતુ ભારતીય સંસ્કૃતિની ચેતના ક્યારેય ખતમ થઈ નહીં.સ્વતંત્રતા સંગ્રામ પહેલા ડૉ.હેડગેવાર અને ગુરુજી ગોલવલકરે પણ આ રાષ્ટ્રીય ચેતનાને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું.જે વડનું બીજ તેમણે 100 વર્ષ પહેલાં વાવ્યું હતું તે આજે ખૂબ જ ફેલાયેલું છે.નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું કે સંઘનું આ વડનું વૃક્ષ તેના આદર્શો અને સિદ્ધાંતોને કારણે ટકી શક્યું છે.રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ એ ભારતની રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃતિનું ક્યારેય ન સમાપ્ત થતું અક્ષય વડનું વૃક્ષ છે.

હવે વાત કરીએ 25 વર્ષ પહેલામી એ બેઠક વિશે જ્યારે અટલ બિહારી વાજપેયી વડાપ્રધાન તરીકે નાગપુરમાં સંઘ કાર્યાલય પહોંચ્યા હતા.

– નાગપુર સંઘ મુખ્યાલયમાં વાજપેયી
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ અને ભારતીય જનતા પાર્ટી વચ્ચેના સંબંધો વૈચારિક અને સંગઠનાત્મક રીતે ઊંડા માનવામાં આવે છ, જે સમય જતાં વિકસિત થયા છે.જ્યારે કે.એસ.સુદર્શન 10 માર્ચ, 2000 ના રોજ સંઘના સરસંઘચાલક બન્યા દેશમાં વડાપ્રધાન પદની ખુરશી પર બેઠેલી વ્યક્તિ એક એવી વ્યક્તિ હતી જે એક સમયે સ્વયંસેવક હતી.પરંતુ અટલ બિહારી વાજપેયીના સમયમાં સ્વદેશી જાગરણ મંચ,વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ, ભારતીય મજદૂર સંઘ,કિસાન સંઘ જેવા સંઘના સહયોગી સંગઠનો સાથે ઘણી વખત સંઘર્ષ થતો હતો.

જોકે, વાજપેયીની સંઘ પ્રત્યેની વફાદારી પર કોઈ પ્રશ્ન નહોતો.વર્ષ 1995માં ઓર્ગેનાઇઝરમાં લખાયેલા એક લેખમાં તેમણે સંઘને પોતાનો આત્મા ગણાવ્યો હતો.તેમણે લખ્યું હતું કે “સંઘ સાથે મારા લાંબા જોડાણનું સરળ કારણ એ છે કે મને સંઘ ગમે છે.મને તેની વિચારધારા ગમે છે અને સૌથી અગત્યનું,મને લોકો પ્રત્યે અને એકબીજા પ્રત્યે સંઘનો અભિગમ ગમે છે અને આ ફક્ત રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘમાં જ જોવા મળે છે.”
અટલજીના વડાપ્રધાન બન્યા પછી,એક સમય એવો આવ્યો જ્યારે સંઘ સાથેના તેમના સંબંધો થોડા અસ્વસ્થ થઈ ગયા.તે સમયે સંઘ અને સહયોગી સંગઠનોના નેતાઓ વ્યક્તિગત હુમલા કરવામાં અચકાતા નહોતા.જ્યારે સંઘમાં વ્યક્તિગત ટીકા કરતાં નીતિ આધારિત ટીકાની પરંપરા હતી.

સંઘના વિચારક દિલીપ દેવધરના મતે કે.એસ. સુદર્શનજી પોતાના વિચારો પ્રત્યે ખૂબ જ મક્કમ હતા.અટલ બિહારી વાજપેયી આ જાણતા હતા.આ જ કારણ હતું કે 1998 માં રજ્જુ ભૈયાએ તેમને પોતાના ઉત્તરાધિકારી જાહેર કર્યા હોવા છતાં 2000ના અંતમાં તેમને સરસંઘચાલકની જવાબદારી મળી.વિલંબ પાછળનું કારણ સંઘ પરિવારમાં ચર્ચા છે કે તે સમયે અટલ બિહારી વાજપેયીએ કહ્યું હતું કે જો હવે સુદર્શન રચાય છે તો સરકાર ચલાવવામાં મુશ્કેલીઓ આવશે.આવી સ્થિતિમાં જ્યારે જવાબદારી મોડી સોંપવામાં આવી ત્યારે સુદર્શન વાજપેયી પ્રત્યે થોડી નકારાત્મક લાગણી હતી.હકીકતમાં સુદર્શનજીને લાગ્યું કે વાજપેયી ભાજપમાં હોવા છતાં સંઘના કામકાજમાં દખલ કરવા માંગતા હતા.એવું પણ માનવામાં આવે છે કે સુદર્શન સર સંઘમાં સંઘચાલક બન્યા હોવા છતાં અટલ બિહારી વાજપેયી તેમને હજુ પણ જુનિયર માનતા હતા.આવી સ્થિતિમાં જુનિયર અને સિનિયર હોવાને કારણે કેટલાક મુદ્દાઓ પર તકરાર થતી હતી.

– સંઘ અને તેની સંલગ્ન સંસ્થાઓમાં સરકારની વિનિવેશ-ઉદારીકરણ નીતિઓનો વિરોધ
માર્ચ 2000 માં તત્કાલીન યુએસ રાષ્ટ્રપતિ બિલ ક્લિન્ટન ભારતની મુલાકાતે આવ્યા હતા.આ સમયગાળા દરમિયાન, બંને દેશો વચ્ચે ઘણા કરારો પર હસ્તાક્ષર થયા હતા.વાજપેયીની સંઘ મુખ્યાલયની મુલાકાતનો મુખ્ય હેતુ સરકાર અને સંઘ વચ્ચે વધતા મતભેદોને ઘટાડવાનો આર્થિક નીતિઓ પર સંઘને સંતુષ્ટ કરવાનો ભાજપના તાત્કાલિક નવા પ્રમુખની ચર્ચા કરવાનો અને ભવિષ્યની રણનીતિ અંગે ચર્ચા કરવાનો હતો.તમને જણાવી દઈએ કે ઓગસ્ટ 2000 માં જ વાજપેયીએ બંગારુ લક્ષ્મણને ભાજપના અધ્યક્ષ બનાવ્યા હતા.ઉલ્લેખનીય છે કે 27 ઓગસ્ટ 2000 ના રોજ વાજપેયી સરસંઘચાલક કે એસ સુદર્શનને મળ્યા હતા અને 29 ઓગસ્ટ 2000 ના રોજ તેમને ભાજપના અધ્યક્ષ બનાવવામાં આવ્યા હતા.રાજકીય નિષ્ણાતો કહે છે કે આ બેઠકમાં ભાજપના નવા પ્રમુખની ચર્ચા ચોક્કસપણે થઈ હોત.

વાજપેયીના સમયમાં ભાજપને સંઘના માર્ગદર્શનની જરૂર હતી.વાજપેયી ગઠબંધન સરકાર ચલાવી રહ્યા હતા, તેમની પાસે સંખ્યાબળનું સંકટ હતું. પરંતુ તેમની વ્યક્તિગત છબી અને ગઠબંધનની મજબૂરીઓએ પક્ષને સ્વાયત્તતા આપી.
વડાપ્રધાન તરીકે વાજપેયીએ સંતુલિત અભિગમ અપનાવ્યો.તેમણે સરકારની નીતિઓ અને સંઘની વિચારધારા વચ્ચે સંતુલન જાળવવાનો પ્રયાસ કર્યો.તેમની સરકાર દરમિયાન આર્થિક સુધારા અને ઉદારીકરણ નીતિઓ અંગે સંઘ સાથે કેટલાક મતભેદો ઉભા થયા હતા પરંતુ આ મતભેદો વાતચીત અને સંકલન દ્વારા ઉકેલાયા હતા.

-વડાપ્રધાન મોદીની સંઘ કાર્યાલયની મુલાકાત
વડાપ્રધાન બન્યાના 11 વર્ષ પછી નરેન્દ્ર મોદી નાગપુર પહોંચ્યા ત્યારે તે એક મહત્વપૂર્ણ ઘટના હતી.અટલ યુગમાં, ભાજપ અને સંઘ વચ્ચેનો સંબંધ “રાજકીય સ્વતંત્રતા અને વૈચારિક માર્ગદર્શન” ના સ્વરૂપમાં હતો જ્યારે મોદી યુગમાં આ સંબંધ “સંઘની વૈચારિક પ્રતિબદ્ધતા અને સરકારના નીતિ અમલીકરણ” માં બદલાઈ ગયો છે.
દિલ્હીમાં સરકાર બનાવ્યા પછી વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી 30 માર્ચ 2025 ના રોજ નાગપુરમાં સંઘના મુખ્યાલય પહોંચ્યા.આ સ્વયંસેવક મોદી માટે એક અદ્ભુત અનુભવ છે.જ્યારે તેઓ સંઘ મુખ્યાલયમાંથી રાજકારણ અને રાષ્ટ્રીય નીતિ શીખી રહ્યા હતા.
વડા પ્રધાન તરીકે, નરેન્દ્ર મોદીએ સંઘના તમામ મુખ્ય એજન્ડા -જેમ કે રામ મંદિર,કલમ 370 નાબૂદ કરવી અને સમાન નાગરિક સંહિતા -પૂર્ણ કર્યા છે અને પૂર્ણ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.સંઘ એ તેની ચૂંટણી રણનીતિ અને પાયાના કાર્યકરો દ્વારા ભાજપને ટેકો આપ્યો.2014 અને 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં સંઘના સ્વયંસેવકોની સક્રિય ભાગીદારીએ ભાજપની જીતમાં મહત્વપૂર્ણ ફાળો આપ્યો હતો.

પરંતુ 2024ની ચૂંટણીમાં પરિસ્થિતિ બદલાઈ ગઈ જ્યારે વર્તમાન ભાજપ પ્રમુખ જે પી નડ્ડાનું એક નિવેદન આવ્યું. લોકસભા ચૂંટણી પહેલા નડ્ડાએ એક મુલાકાતમાં કહ્યું હતું કે,”શરૂઆતમાં અમન સંઘની જરૂર હતી પરંતુ હવે ભાજપ પોતાના દમ પર સક્ષમ છે.અમારું સંગઠન વિકસ્યું છે અને અમે સ્વતંત્ર રીતે કામ કરી શકીએ છીએ.”
હકીકતમાં નડ્ડાનું નિવેદન ભાજપની વધતી જતી સંગઠનાત્મક શક્તિ અને આત્મનિર્ભરતા તરફ ઈશારો કરી રહ્યું હતું.જે વાજપેયીના યુગથી સંપૂર્ણપણે અલગ છે.તે સમયે પાર્ટી સંઘ પર વધુ નિર્ભર હતી.2014 પછી ભાજપે પોતાની તાકાત વિકસાવી જેના કારણે તે સંઘ વિના પણ અસરકારક રીતે કાર્ય કરી શક્યું.
પરંતુ 2024 ના પરિણામો બહાર આવ્યા ત્યારે આ નિવેદને તેની ગતિ ગુમાવી દીધી.ભાજપને પોતાના દમ પર બહુમતી મળી નહીં અને પાર્ટી 240 બેઠકો પર સમેટાઈ ગઈ.આ નિવેદનથી સંઘમાં થોડો રોષ ફેલાયો. રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘે આને પક્ષનો “અહંકાર” ગણાવ્યો અને હાર માટે જમીની સંકલનના અભાવને જવાબદાર ઠેરવ્યો. સંઘના વર્તમાન સરસંઘચાલક ડો.મોહનજી ભાગવત દ્વારા આપવામાં આવેલા વિવિધ નિવેદનોએ આ તણાવને ઉજાગર કર્યો.

– સંતુલન જાળવવાનો પ્રયાસ કરો
જોકે, ‘સંદેશ’ ભાજપ સુધી પહોંચ્યા પછી સંઘ ફરી એકવાર તેની જૂની ભૂમિકા પર પાછું ફર્યું.અને હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને દિલ્હીની વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં સંઘે ભાજપને ખૂબ મદદ કરી અને પાર્ટીને શાનદાર જીત પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરી.સંઘ અને ભાજપમાં ચાલી રહેલા વિકાસ પર નજીકથી નજર રાખનારા વરિષ્ઠ પત્રકાર વિજય ત્રિવેદી કહે છે કે મને નથી લાગતું કે વડાપ્રધાન અને સરસંઘચાલક વચ્ચે કોઈ અંતર છે.ગમે તે વાતચીત થાય, ગમે તે સંદેશ હોય તે બંને વચ્ચે વાતચિત ચાલુ રહે છે.

તેમણે કહ્યું કે બંને નેતાઓ વચ્ચે ઔપચારિક મુલાકાતનો અર્થ એ છે કે ક્યાંક કોઈ સમસ્યા હતી જેને સુધારવા માટે આ કરવામાં આવી રહ્યું છે.મને લાગે છે કે આ સરકારમાં સંઘ સાથે શ્રેષ્ઠ વાતચીત ચાલી રહી છે.વરિષ્ઠ પત્રકાર વિજય ત્રિવેદીએ પણ જે પી નડ્ડાના નિવેદનનો ઉલ્લેખ કર્યો અને કહ્યું કે તેમના નિવેદન પછી એવું લાગતું હતું કે કોઈ વિવાદ ચાલી રહ્યો છે પરંતુ કેરળની બેઠકમાં તેની ચર્ચા થઈ હતી.તેમણે કહ્યું કે તેઓ નડ્ડાના નિવેદનને ખોટી રીતે જોતા નથી.ગમે તે હોય ભાજપ સંઘ કરતાં મોટું સંગઠન બની ગયું છે.પરંતુ તે ક્યારેય પિતૃ સંગઠન કરતાં મોટું ન હોઈ શકે.આ મુદ્દો હવે પૂરો થઈ ગયો છે.
પીએમ મોદીની

મુલાકાતનો એક હેતુ નવા ભાજપ પ્રમુખની નિમણૂક પણ છે.ઉલ્લેખનીય છે કે 2000 માં નવા પ્રમુખની નિમણૂક પહેલા પીએમ વાજપેયીએ સંઘ કાર્યાલયની મુલાકાત લીધી હતી.આ વખતે પણ ભાજપના નવા પ્રમુખની જાહેરાત ગમે ત્યારે થઈ શકે છે.
પીએમ મોદીની નાગપુર મુલાકાત અંગે સંઘ નેતા સુરેશ ભૈયાજી જોશીએ કહ્યું છે કે પીએમ મોદી ઘણા મહાન કાર્યો કરી રહ્યા છે અને તેમને ટેકો આપી રહ્યા છે; તે તેમના સ્વભાવમાં છે,અને તે સારી વાત છે કે તેમણે માધવ નેત્રાલયનો શિલાન્યાસ કર્યો.” જ્યારે તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે શું સંઘ અને PM મોદી વચ્ચેનું અંતર વધ્યું છે,ત્યારે તેમણે કહ્યું,“કોઈ અંતર નથી; આ બધું મીડિયાને કારણે છે.”