હેડલાઈન :

• કાશ્મીર ખીણના પહેલગામ આતંકવાદી હુમલાને લઈ ભારત આકરા પાણીએ
• હુમલાની જવાબદારી આતંકવાદી સંગઠન ધ રેઝિસ્ટન્સ ફ્રન્ટ દ્વારા લેવામાં આવી
• ભારતે પાકિસ્તાન સામે પાંચ જેટલા આકરા નિર્ણયો લીધાની કરી જાહે રાત
• ભારતે લીધેલા પાંચ મોટા નિર્ણયોમાં એક એટલે સિંધુ જળ સંધિ પર રોક
• ભારતે પાકિસ્તાન સાથેની 1960ની ઐતિહાસિક સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરી
• ભારતે સિંધુ જળ સંધિ પર રોક લગાવતા પાકિસ્તાનના પડતીના દિવસો શરૂ
• ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું કે પાકિસ્તાન દ્વારા સરહદ પારથી થઈ રહેલા આતંકવાદને કારણે નિર્ણય
• સિંધુ જળ સંધિ સ્થગિત થતા જળ સંકટ સાથે પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ પર અસર થશે

ભારતે પાકિસ્તાનને એક સત્તાવાર પત્ર દ્વારા જાણ કરી છે કે સિંધુ જળ સંધિ તાત્કાલિક અસરથી સ્થગિત કરવામાં આવી રહી છે.પત્રમાં ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે પાકિસ્તાન દ્વારા સતત સરહદ પારથી થઈ રહેલા આતંકવાદને કારણે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.

પહેલગામ હુમલા બાદ ભારત-પાકિસ્તાન સંબંધોમાં તણાવ વધી ગયો છે.ભારતે પાકિસ્તાન વિરુદ્ધ એક મોટું રાજદ્વારી પગલું ભર્યું છે અને 1960ની ઐતિહાસિક સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરી દીધી છે.ભારતના હુમલાથી પાકિસ્તાન હચમચી ગયું છે અને તેના નેતાઓએ ધમકીઓ આપવાનું શરૂ કરી દીધું છે.સિંધુ જળ સંધિ રદ થયા પછી પાકિસ્તાન પર સંકટના વાદળો ઘેરાઈ રહ્યા છે.પૂર હોય કે દુષ્કાળ બંને પાકિસ્તાનમાં વિનાશ લાવશે તે નક્કી છે.પરિસ્થિતિ એવી છે કે પાકિસ્તાનને પણ ખબર નથી કે આગળ શું થવાનું છે?

હકીકતમાં, જમ્મુ અને કાશ્મીરના પહેલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલામાં 26 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા છે.આ હુમલાની જવાબદારી આતંકવાદી સંગઠન ધ રેઝિસ્ટન્સ ફ્રન્ટ એટલે TRFદ્વારા લેવામાં આવી છે, જે પાકિસ્તાન સ્થિત પ્રતિબંધિત આતંકવાદી સંગઠન લશ્કર-એ-તૈયબાનો સાથી માનવામાં આવે છે.ભારતે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે ‘સીમાપાર આતંકવાદ’ના મૂળિયાંનો નાશ કરવામાં આવશે.પાકિસ્તાનને પાઠ ભણાવવા માટે ભારતે મોટા નિર્ણયો લીધા છે.

– ભારતે પાકિસ્તાનને જાણ કરી

પાકિસ્તાન ફરી હચમચી ગયું છે અને બે રાતથી LoC પર સતત ગોળીબાર ભારતે આપ્યો યોગ્ય જવાબ
ભારતે પાકિસ્તાનને એક સત્તાવાર પત્ર દ્વારા જાણ કરી છે કે સિંધુ જળ સંધિ તાત્કાલિક અસરથી સ્થગિત કરવામાં આવી રહી છે.પત્રમાં ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે પાકિસ્તાન દ્વારા સતત સરહદ પારથી થઈ રહેલા આતંકવાદને કારણે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.

– સિંધુ જળ સંધિ શું છે?
1960 માં વિશ્વ બેંકની મધ્યસ્થી હેઠળ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે પાણીનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું.આ સંધિ હેઠળ ભારતને રાવી, બિયાસ અને સતલજ નદીઓ પર સંપૂર્ણ નિયંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું.જ્યારે પાકિસ્તાનને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાંથી વહેતી સિંધુ,ઝેલમ અને ચિનાબ નદીઓ પર અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો.પ્રશ્ન એ ઊભો થઈ રહ્યો છે કે પાણી વહેંચણી કરાર સ્થગિત થવાથી પાકિસ્તાન પર શું અસર પડશે?

– હવે શું બદલાશે?
1. સિંધુ જળ કમિશનરોની બેઠકો બંધ
હવે બંને દેશોના જળ કમિશનરોની વાર્ષિક બેઠકો નહીં થાય જેનાથી સંવાદ અને વિવાદના નિરાકરણના માર્ગો બંધ થઈ જશે.હકીકતમાં સંધિ હેઠળ બંને દેશોના બે કમિશનરો માટે વર્ષમાં એકવાર વારાફરતી મળવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી.હવે ભારતે સંધિ રદ કર્યા પછી આવી કોઈ બેઠક થશે નહીં.

2. પાણી સંબંધિત ડેટા ઉપલબ્ધ રહેશે નહીં
ભારત હવે પાકિસ્તાનને નદીના પ્રવાહ પૂરની ચેતવણી અને હિમનદીઓના પીગળવા અંગે માહિતી આપશે નહીં. આનાથી પાકિસ્તાનમાં પૂર કે દુષ્કાળની શક્યતા વધી શકે છે.આ સંધિ હેઠળ ભારત પાકિસ્તાનને સમયસર હાઇડ્રોલોજિકલ ડેટા મોકલી રહ્યું હતું.આમાં પૂરની ચેતવણી જારી કરવામાં આવી હતી.નદીના પ્રવાહની વહેંચણી અને ગ્લેશિયર પીગળવાની પેટર્ન અંગે ચેતવણીઓ આપવામાં આવી હતી.સિંધુ નદી અને તેની ઉપનદીઓના પાણીના સ્તર વિશે માહિતીના અભાવે પાકિસ્તાન હવે સંભવિત દુષ્કાળ અથવા પૂરના જોખમનો સામનો કરી રહ્યું છે.

3. પ્રોજેક્ટ્સ વિશેની માહિતી ઉપલબ્ધ રહેશે નહીં
ભારત હવે પાકિસ્તાનની સલાહ લીધા વિના પશ્ચિમી નદીઓ પર તેના જળવિદ્યુત પ્રોજેક્ટ્સ આગળ ધપાવી શકશે. આનો અર્થ એ થયો કે બંને દેશો વચ્ચે માહિતીનો પ્રવાહ બંધ થઈ જશે.આ સંધિએ પાકિસ્તાનને પશ્ચિમી નદીઓ પર ભારતીય જળવિદ્યુત પ્રોજેક્ટ્સ ડિઝાઇન કરવાનો અધિકાર આપ્યો.

4. પાકિસ્તાની કમિશનરને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પ્રવેશવાની મંજૂરી નથી
પાકિસ્તાનના સિંધુ જળ કમિશનર હવે ભારતીય વિસ્તારોનું નિરીક્ષણ કરી શકશે નહીં જેના કારણે તેમને ભારતીય પ્રોજેક્ટ્સ વિશે માહિતી મળશે નહીં. અગાઉ પાકિસ્તાનના કમિશનર પશ્ચિમી નદીઓ અને ભારતીય જળવિદ્યુત પ્રોજેક્ટ્સની સ્થિતિ અથવા અહેવાલ મેળવવા માટે જમ્મુ અને કાશ્મીરની મુલાકાત લેતા હતા.

5. વાર્ષિક અહેવાલનું પ્રકાશન ન કરવું
હવે કાયમી સિંધુ આયોગ એવો કોઈ અહેવાલ પ્રકાશિત કરશે નહીં જેનાથી પાકિસ્તાનની સિંચાઈ અને કૃષિ યોજનાઓ પર અસર પડે.સિંધુ જળ સંધિ અનુસાર કાયમી સિંધુ આયોગ એટલે PIC એ સિંધુ પ્રણાલીની વહેંચણીનું સંચાલન કરવા માટે દ્વિપક્ષીય સંસ્થા છે.તેણે નદીઓના સહિયારા ઉપયોગ પર વાર્ષિક અહેવાલો પ્રકાશિત કરવાના હોય છે.પરંતુ ભારત દ્વારા કરાર સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યો હોવાથી વાર્ષિક અહેવાલ પ્રકાશિત કરવામાં આવશે નહીં, જે પાકિસ્તાનની સિંચાઈ અને કૃષિ પ્રણાલીઓ માટે જોખમ ઊભું કરશે.

– પાકિસ્તાન પર તેની શું અસર ?
પાકિસ્તાન પહેલેથી જ નાણાકીય અને રાજકીય ઉથલપાથલનો સામનો કરી રહ્યું છે.આ નિર્ણયની તેના પર દૂરગામી અસરો થવાની છે.પાકિસ્તાન ખેતી માટે સિંધુ નદી પર ખૂબ નિર્ભર છે જે તેના અર્થતંત્રની કરોડરજ્જુ છે. પાકિસ્તાનની 80 ટકા સિંચાઈ વ્યવસ્થા સિંધુ નદી પર આધારિત છે.પાણી પુરવઠામાં કોઈપણ વિક્ષેપ તેના કૃષિ ઉત્પાદન અને ખાદ્ય સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકી શકે છે.

પશ્ચિમી નદીઓમાંથી પાણી પુરવઠામાં કોઈપણ વિક્ષેપ અથવા ભવિષ્યમાં વિક્ષેપ પાકિસ્તાનમાં પાણીની અછત વધારી શકે છે.પાકની ઉપજ ઘટાડી શકે છે અને ઘરેલું અશાંતિને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.ખાસ કરીને પંજાબ અને સિંધ જેવા પ્રાંતોમાં પરિસ્થિતિ વધુ વણસી શકે છે જે પહેલાથી જ પાણીની અછતનો સામનો કરી રહ્યા છે.

કૃષિ ઉત્પાદન ઉપરાંત વીજ પુરવઠાને પણ ગંભીર અસર થશે.પાણીની અછતને કારણે પાકિસ્તાન પહેલાથી જ વાર્ષિક લગભગ 19 મિલિયન ટન કોલસાની આયાત કરે છે પરંતુ વધુ કોલસાની આયાતનો નાણાકીય બોજ વધુ વધી શકે છે. આજે પાકિસ્તાનના GDPના 60 ટકાથી વધુ ભાગ દેવામાં ડૂબેલો છે.