Questions
વસ્તી ગણતરીની કાર્યવાહી ક્યારે શરૂ થશે ?
વસ્તી ગણતરીની કાર્યવાહી ક્યાં સુધી ચાલશે ?
વસ્તી ગણતરીની પ્રક્રીયા કેટલા તબક્કામાં હાથ ધરાશે?
દેશના પહાડી પ્રદેશમાં ક્યારે થશે વસ્તી ગણતરીની કાર્યવાહી ?
દેશમાં વસ્તી ગણતરી કરવી કેમ આવશ્યક છે ?
છેલ્લે ક્યારે થઈ હતી ભારતની વસ્તી ગણતરી ?
સૌ પ્રથમવાર દેશમાં વસ્તી ગણતરી ક્યારે થઈ હતી ?
વર્ષ 2021 માં વસ્તી ગણતરી કેમ મોકૂફ રાખવી પડી ?
શું વસ્તી ગણતરી જાતી આધારે થશે ?
વસ્તી ગણતરીની પ્રક્રીયા કેવી રીતે કરવામાં આવે છે ?
વસ્તી ગણતરી કાર્યવાહીમાં કેટલા લોકો જાડાશે ?

વર્ષ 2011 ની વસ્તી ગણતરી કરતાં આ વસ્તી ગણતરી કેટલી અલગ ?
ગણતરીમાં શું તમારો ડેટા સુરક્ષિત રહેશે ?

KEY POINTS :

• “કેન્દ્ર સરકારે વસ્તી ગણતરી કાર્યક્રમની સત્તાવાર જાહેરાત કરી”
• “ભાકતમાં વસ્તી ગણતરીની કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રાયલ હેઠળ આવતી પ્રક્રીયા”
• “સમગ્ર વસ્તી ગણતરી કાર્યવાહી કુલ બે તબક્કામાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે”
• “વસ્તી ગણતરીની સમગ્ર પ્રક્રીયા 1 માર્ચ 2027 ના રોજ પૂર્ણ કરવામાં આવશે”
• “1 ઓક્ટોબર 2026 સુધ પહાડી પ્રદેશ લદ્દાખ,જમ્મુ-કાશ્મીર,હિમાલય,ઉત્તરાખંડમાં ગણતરી”
• “દેશના બાકી વિસ્તારમાં 1 માર્ચ 2027 સુધીમાં વસ્તી ગણતરી કાર્યવાહી પૂર્ણ કરવામાં આવશે”

કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહે નવી દિલ્હીમાં કેન્દ્રીય ગૃહ સચિવ, મહારજિસ્ટ્રાર અને વસ્તીગણતરી આયુક્ત તથા અન્ય વરિષ્ઠ અધિકારીઓ સાથે આગામી વસ્તીગણતરીની તૈયારીઓની સમીક્ષા કરી હતી. કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી કાર્યાલય દ્વારા જારી કરાયેલી માહિતી અનુસાર, વસ્તીગણતરી કરાવવા અંગેનું નોટિફિકેશન 16 જૂન, 2025 ના રોજ સત્તાવાર રાજપત્રમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું છે. સૌ પ્રથમ, સ્ટાફની નિમણૂક, તાલીમ, ફોર્મેટની તૈયારી અને ક્ષેત્રીય કાર્યનું આયોજન કરવામાં આવશે. દેશમાં પહેલીવાર વસ્તી ગણતરી અને જાતિ વસ્તી ગણતરી એક સાથે હાથ ધરવામાં આવી રહી છે.

કેન્દ્ર સરકારે વસ્તી ગણતરી અંગે સત્તાવાર સૂચના અનુસાર.વસ્તી ગણતરીની આ પ્રક્રિયા 1 માર્ચ 2027 સુધીમાં પૂર્ણ થશે,જ્યારે લદ્દાખ, જમ્મુ અને કાશ્મીર, હિમાચલ અને ઉત્તરાખંડના પહાડી વિસ્તારોમાં 1 ઓક્ટોબર 2026 સુધીમાં વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ થશે.બાદમાં દેશના બાકી વિસ્તારોમાં વસ્તી ગણતરી થસે.વસ્તી ગણતરીની સાથે આ વખતે જાતિ વસ્તી ગણતરી પણ હાથ ધરવામાં આવશે.

1.વસ્તી ગણતરી સંબંધિત સત્તાવાર ગેઝેટ નોટિફિકેશન જાહેર

केंद्र सरकार ने घोषणा की है कि भारत की जनसंख्या की जनगणना वर्ष 2027 के दौरान की जाएगी, राजपत्र अधिसूचना जारी की गई। pic.twitter.com/LmZvFTWfyK

— ANI_HindiNews (@AHindinews) June 16, 2025

દેશ લાંબા સમયથી વસ્તી ગણતરીની રાહ જોઈ રહ્યો હતો અને આખરે સમય આવી ગયો છે, જ્યારે આ પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ગઈ છે. ગૃહ મંત્રાલયે સોમવારે વસ્તી ગણતરી અધિનિયમ,1948 હેઠળ વસ્તી ગણતરી અને જાતિ વસ્તી ગણતરી સંબંધિત સત્તાવાર ગેઝેટ નોટિફિકેશન જાહેર કર્યું છે. આ પછી, હવે વસ્તી ગણતરી સાથે સંબંધિત વિવિધ એજન્સીઓ સક્રિય થશે. પહેલા સ્ટાફની નિમણૂક, તાલીમ, ફોર્મેટની તૈયારી અને ફિલ્ડ વર્કનું આયોજન કરવામાં આવશે. દેશમાં પહેલીવાર વસ્તી ગણતરી અને જાતિ વસ્તી ગણતરી એક સાથે હાથ ધરવામાં આવી રહી છે.

2. વસ્તી ગણતરી શા માટે જરૂરી છે ?

વસ્તી ગણતરી કરવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.આ આધારે ચૂંટણી મતવિસ્તાર બનાવવામાં આવે છે અને SC અને ST શ્રેણીઓ માટે બેઠકો અનામત રાખવામાં આવે છે. શિક્ષણથી લઈને ગ્રામીણ વિકાસ સુધીના મંત્રાલયો શાળાઓ, પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો અને માળખાગત પ્રોજેક્ટ્સ શોધવા માટે વસ્તી ગણતરીના ડેટાનો ઉપયોગ કરે છે.બંધારણની કલમ 82 સૌથી તાજેતરની વસ્તી ગણતરીના આધારે મતવિસ્તારોનું સીમાંકન કરવાનો આદેશ આપે છે.કલમ 330 અને 332, વસ્તી ગણતરીના પ્રમાણના આધારે વિધાનસભાઓમાં SC અને ST માટે બેઠકો અનામત રાખે છે.

3. વસ્તી ગણતરી કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવે છે?

આ પ્રક્રિયા બે તબક્કામાં પૂર્ણ થાય છે. પહેલો તબક્કો ઘરોની યાદી બનાવવાનો અને ઘરોની ગણતરી કરવાનો છે અને પછી બીજો તબક્કો વસ્તી ગણતરીનો છે. આ તબક્કાઓ વચ્ચે ઘણા મહિનાઓનો અંતર છે.વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ કરવા માટે લગભગ 30 લાખ વસ્તી ગણતરી કરનારાઓની જરૂર પડશે. તેમાંથી મોટા ભાગના શાળા શિક્ષકો હોવાની અપેક્ષા છે. આ ઉપરાંત જિલ્લા અને ઉપ-જિલ્લા સ્તરે લગભગ 1,20,000 કામદારો છે. તેઓ વસ્તી ગણતરીના કાર્યનું સંચાલન, દેખરેખ અથવા મદદ કરે છે.

4. ઘર સૂચિકરણનો તબક્કો

ઘર સૂચિકરણના તબક્કામાં, દેશના દરેક માળખાની મુલાકાત લેવામાં આવે છે જેથી ઇમારતો અને ઘરોની લાક્ષણિકતાઓ રેકોર્ડ કરી શકાય. ગણતરીકર્તા ઘરના વડા, સભ્યોની સંખ્યા, તેના બાંધકામમાં વપરાતી સામગ્રી, રૂમની સંખ્યા, પાણી અને વીજળીનો સ્ત્રોત, રસોઈ માટે વપરાતું બળતણ અને ટીવી, ફોન, વાહન વગેરે જેવી સંપત્તિઓની ઉપલબ્ધતા વિશે ડેટા એકત્રિત કરે છે.

5. વ્યક્તિગત વસ્તી ગણતરી

આ ગૃહ ગણતરી પછીનો તબક્કો છે. આમાં વ્યક્તિગત ડેટા એકત્રિત કરવા પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે. આમાં, નામ, ઉંમર, લિંગ, જન્મ તારીખ, ઘરના વડા, વૈવાહિક સ્થિતિ, શિક્ષણ, ધર્મ, જાતિ, અપંગતાની સ્થિતિ વિશે ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવે છે. 2027 ની વસ્તી ગણતરી ભારતના ઇતિહાસમાં પ્રથમ ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી હશે.

6. બે તબક્કામાં વસ્તી ગણતરી કરવાનો નિર્ણય

જાતિઓની ગણતરીની સાથે વસ્તી ગણતરી-2027 બે તબક્કામાં કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. વસ્તી ગણતરી-2027 માટે સંદર્ભ તારીખ 1 લી માર્ચ, 2027 ના રોજ 00:00 વાગ્યા હશે. એટલે કે, વસ્તી ગણતરીનું કાર્ય 1 માર્ચ, 2027 સુધીમાં પૂર્ણ થશે. કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ લદ્દાખ અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ જમ્મુ અને કાશ્મીર અને હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડ રાજ્યોના બરફથી ઢંકાયેલા વિસ્તારો માટે વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ કરવાની છેલ્લી તારીખ 1 ઓક્ટોબર 2026 હશે.

7. સમગ્ર પ્રક્રિયા ડિજિટલ રીતે કરવામાં આવશે

વસ્તી ગણતરીનો છેલ્લો તબક્કો ફેબ્રુઆરી 2027 થી શરૂ થશે અને 1 માર્ચ, 2027 સુધીમાં પૂર્ણ થશે. સત્તાવાર સૂચના જાહેર થતાં, હવે વિવિધ એજન્સીઓ તેમનું કાર્ય શરૂ કરશે. આ પ્રક્રિયામાં સ્ટાફને તાલીમ આપવી, લોકોના ઘરે જઈને ડેટા એકત્રિત કરવો, ફોર્મેટ બનાવવા, સ્ટાફની નિમણૂક કરવી, આ બધું શામેલ છે. વસ્તી ગણતરીનો છેલ્લો તબક્કો 1 માર્ચ, 2027 સુધીમાં પૂર્ણ થશે. માહિતી અનુસાર, સમગ્ર પ્રક્રિયા ડિજિટલ રીતે કરવામાં આવશે.

8. ભારતમાં દર 10 વર્ષે વસ્તી ગણતરી થાય

ભારતમાં વસ્તી ગણતરી દર 10 વર્ષે એકવાર હાથ ધરવામાં આવે છે. તેનો હેતુ દેશની વસ્તી, સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિ અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ માહિતી એકત્રિત કરવાનો છે, જેથી સરકાર નીતિઓ બનાવવામાં અને યોજનાઓ નક્કી કરવામાં યોગ્ય નિર્ણયો લઈ શકે.વસ્તી ગણતરી કરવાની જવાબદારી ગૃહ મંત્રાલય હેઠળના રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને વસ્તી ગણતરી કમિશનરની કચેરીની છે. આ કાર્યમાં મોટી સંખ્યામાં સરકારી કર્મચારીઓ તૈનાત છે. તેઓ દરેક ઘરમાં જાય છે અને લોકો પાસેથી માહિતી એકત્રિત કરે છે.

9. જાતિ અનુસાર વસ્તી ગણતરી

2027 ની વસ્તી ગણતરી સ્વતંત્ર ભારતની 17મી વસ્તી ગણતરી હશે.સરકારનું કહેવું છે કે આ વસ્તી ગણતરી દેશની નીતિ નિર્માણ,સંસાધન ફાળવણી અને કલ્યાણકારી યોજનાઓને સારી દિશા આપવા માટે મહત્વપૂર્ણ રહેશે.ભારત સરકારે 2027 ની વસ્તી ગણતરી સાથે જાતિ વસ્તી ગણતરી કરાવવાની પણ જાહેરાત કરી છે.લાંબા સમયથી ચાલી આવતી માંગણીઓ બાદ આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. તેને દેશના સામાજિક માળખાને વધુ સારી રીતે સમજવા તરફ એક મોટું પગલું માનવામાં આવી રહ્યું છે.

10. કોવિડ – 19 ને કારણે વસ્તી ગણતરી મુલતવી રાખવામાં આવી હતી

નોંધનીય છે કે 2021 માં નિર્ધારિત વસ્તી ગણતરી કોવિડ-19 રોગચાળાને કારણે મુલતવી રાખવામાં આવી હતી. હવે, છ વર્ષના વિલંબ સાથે, આ મેગા કવાયત 2027 માં પૂર્ણ થશે, જે સ્વતંત્ર ભારતની આઠમી વસ્તી ગણતરી અને એકંદરે સોળમી વસ્તી ગણતરી હશે.

11. વસ્તી ગણતરી કાર્યમાં કેટલા લોકો જોડાશે

આગામી વસ્તી ગણતરીમાં 34 લાખ ગણતરીકારો અને 1.3 લાખ વહીવટી અધિકારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવશે.વસ્તી ગણતરીના આ મેગા અભિયાનમાં, લગભગ 34 લાખ ગણતરીકારો અને સુપરવાઇઝર અને 1.3 લાખ વહીવટી અધિકારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવશે. ખાસ વાત એ છે કે આ વખતે વસ્તી ગણતરી ડિજિટલ
પ્લેટફોર્મ દ્વારા કરવામાં આવશે. આ માટે, મોબાઇલ એપ્લિકેશન અને સ્વ-ગણતરીની સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે.

12. વર્ષ 2011 ની વસ્તી ગણતરી કરતાં આ વસ્તી ગણતરી કેટલી અલગ ?

આ વખતે વસ્તી ગણતરી પ્રક્રિયા ખાસ છે કારણ કે ભારતની સ્વતંત્રતા પછી પહેલીવાર વસ્તી ગણતરીમાં જાતિઓની પણ ગણતરી કરવામાં આવશે. આ માટે, વસ્તી ગણતરી પ્રશ્નાવલીમાં જાતિનો એક નવો કોલમ પણ હશે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી જાતિ ગણતરી એક મુખ્ય રાજકીય અને ચૂંટણી મુદ્દો બની ગયો છે.પહેલીવાર વસ્તી ગણતરીનો ડેટા ડિજિટલ રીતે એકત્રિત કરવામાં આવશે. આ માટે મોબાઇલ ફોન એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. આ એપ્લિકેશનો 16 ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ હશે. જેમાં હિન્દી, અંગ્રેજી અને 14 પ્રાદેશિક ભાષાઓનો સમાવેશ થાય છે.વર્ષ 2011 માં, ઘરે ઘરે જઈને આ ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ ખૂબ જ ઓછો હતો.

13. વસ્તી ગણતરી શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે, તે જાણો

વસ્તી ગણતરી એટલા માટે કરવામાં આવે છે કારણ કે વસ્તી ગણતરીમાંથી મેળવેલ ડેટા સરકારને ઘણા ક્ષેત્રોમાં નીતિઓ અને યોજનાઓ બનાવવામાં મદદ કરે છે. શિક્ષણ, આરોગ્ય અને માળખાગત સુવિધાઓ જેવા વસ્તી ગણતરીના ડેટાના આધારે સંસાધનોની ફાળવણી કરવામાં આવે છે. વસ્તી ગણતરીનો ડેટા વિકાસની પ્રગતિને માપવામાં અને ભવિષ્યની યોજનાઓ બનાવવામાં મદદ કરે છે. વસ્તી ગણતરી આપણને વસ્તીની રચના, જેમ કે ઉંમર, લિંગ, શિક્ષણ અને વ્યવસાય વિશે માહિતી આપે છે. વસ્તી ગણતરીના ડેટા સરકારને વ્યવસાય, શિક્ષણ અને આરોગ્ય જેવા ઘણા ક્ષેત્રોમાં નિર્ણયો લેવામાં મદદ કરે છે.

14.  વસ્તી ગણતરી કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવશે?

વસ્તી ગણતરી ડિજિટલ રીતે કરવામાં આવશે. આ માટે, તે મોબાઇલ એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરીને ડિજિટલ માધ્યમ દ્વારા કરવામાં આવશે. મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે બે તબક્કામાં થનારી વસ્તી ગણતરીમાં, પ્રથમ તબક્કામાં ઘરની યાદી અને ઘરોની ગણતરી (HLO) કરવામાં આવશે. સૂત્રો અનુસાર હતું કે આ એપ્લિકેશનો સરળ અને વપરાશકર્તા મૈત્રીપૂર્ણ બનાવવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. તેનો ઉપયોગ ગણતરીકારો અને નાગરિકો બંને દ્વારા કરી શકાય છે. નાગરિકોને પોતાની ગણતરી કરવાનો વિકલ્પ પણ મળશે. ગણતરીકારોને હવે ભારે કાગળના સમયપત્રક સાથે ક્ષેત્રમાં જવાની જરૂર રહેશે નહીં.

15. કઈ માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવશે?

17 મી વસ્તી ગણતરીમાં દરેક પરિવારના રહેણાંક દરજ્જા, મિલકત અને સુવિધાઓ વિશે માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવશે. આ પછી, વસ્તી ગણતરીના બીજા તબક્કા (PE) માં, દરેક ઘરમાં રહેતા દરેક વ્યક્તિની વસ્તી વિષયક, સામાજિક-આર્થિક, સાંસ્કૃતિક અને અન્ય માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવશે. આમાં લોકોના સ્વાસ્થ્ય વિશેની માહિતી પણ એકત્રિત કરવામાં આવશે. તમને ડાયાબિટીસ છે કે નહીં જેવા પ્રશ્નો પણ પૂછવામાં આવશે. માર્ગ દ્વારા, ભારતને વિશ્વની ડાયાબિટીસ રાજધાની કહેવામાં આવે છે.

16. શું તમારો ડેટા સુરક્ષિત રહેશે ?

વસ્તી ગણતરી પ્રક્રિયા શરૂ થયા પછી આ 17 મી વસ્તી ગણતરી છે અને દેશની સ્વતંત્રતા પછીની 9 મી વસ્તી ગણતરી છે. લોકોને સ્વ-ગણતરીની જોગવાઈ પણ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે. વસ્તી ગણતરી સંબંધિત તમામ ડેટાની ગોપનીયતા અને સુરક્ષા માટે સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા કરવામાં આવશે. જેમાં વસ્તી ગણતરી માટે ડેટા એકત્રિત કરવા, તેને સ્થાનાંતરિત કરવા અને સંગ્રહ કરવા સહિત દરેક પગલા પર ડેટા લીક ન થવો જોઈએ. આ માટે કડક વ્યવસ્થા કરવામાં આવશે.

17. વસ્તી ગણતરીમાં આટલો વિલંબ કેમ થયો ?

સામાન્ય રીતે, ભારતમાં વસ્તી ગણતરી દર 10 વર્ષે થાય છે, જેના દ્વારા દેશની વસ્તી, સામાજિક-આર્થિક સ્થિતિ અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવે છે. વસ્તી ગણતરી એ વિશ્વની સૌથી મોટી વહીવટી કવાયતોમાંની એક છે, જે ગૃહ મંત્રાલય હેઠળના રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને વસ્તી ગણતરી કમિશનરની કચેરી દ્વારા હાથ ધરવામાં આવે છે. 2021 માં યોજાનારી વસ્તી ગણતરી કોરોના રોગચાળાને કારણે મુલતવી રાખવામાં આવી હતી અને હવે તે 2027 માં શરૂ થઈ રહી છે.આ કારણે, હવે વસ્તી ગણતરી વર્તુળ પણ બદલાઈ ગયું છે.

18.શું વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ થયા પછી સીમાંકન શરૂ થશે?

વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ થયા પછી, લોકસભા અને વિધાનસભા બેઠકોનું સીમાંકન 2028 સુધીમાં શરૂ થઈ શકે છે. આ સમય દરમિયાન મહિલાઓ માટે 33 ટકા અનામત પણ લાગુ કરી શકાય છે. એટલે કે, 2029 ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા, મહિલાઓ માટે અનામત બેઠકોનું ચિત્ર સ્પષ્ટ થઈ શકે છે. વસ્તી ગણતરી પછી, એક સીમાંકન પંચની રચના કરવામાં આવશે જેથી વસ્તી અનુસાર લોકસભા બેઠકોનું વિતરણ કરી શકાય. દક્ષિણના રાજ્યોમાં આ અંગે સમસ્યા વધી રહી છે, કારણ કે ત્યાંની વસ્તી ઉત્તર ભારતીય રાજ્યો કરતા ઓછી છે. આવી સ્થિતિમાં, તેમને ડર છે કે બેઠકોમાં ઘટાડાને કારણે લોકસભામાં તેમનું પ્રતિનિધિત્વ ઘટી શકે છે.

19. વર્ષ 2011 ની વસ્તી ગણતરીના આંકડા શું કહે છે?

વર્ષ 2011 ની વસ્તી ગણતરી મુજબ, ભારતની વસ્તી 121 કરોડને વટાવી ગઈ હતી.તેમાં 62.37 કરોડ પુરુષો અને 58.65 કરોડ મહિલાઓ હતી. વર્ષ 2001 થી 2011 ના દાયકામાં,વસ્તીમાં 18.1 કરોડથી વધુનો વધારો થયો હતો.તે જ સમયે, વર્ષ 2001 થી 2011 ના દાયકામાં વસ્તી વૃદ્ધિ 17.64 ટકા હતી તે જ સમયે, વસ્તી ગીચતા પ્રતિ ચોરસ કિલોમીટર 382 વ્યક્તિઓ હતી.જ્યારે લિંગ ગુણોત્તર પ્રતિ 1000 પુરુષોએ 943 મહિલાઓ હતી. તે સમયે દેશમાં સાક્ષરતા દર 74.04 ટકા સુધી પહોંચી ગયો હતો.આ ઉપરાંત, 2011 ની વસ્તી ગણતરીમાં હિન્દી ભારતમાં સૌથી વધુ બોલાતી ભાષા હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું, ત્યારબાદ બંગાળી અને મરાઠીનો ક્રમ આવે છે.

20. દેશમાં પ્રથમ વસ્તી ગણતરી ક્યારે હાથ ધરવામાં આવી હતી?

ભારતમાં પ્રથમ વસ્તી ગણતરી 1881 માં હાથ ધરવામાં આવી હતી. તે સમયે ભારતની વસ્તી 25.38 કરોડ હતી. ત્યારથી, દર 10 વર્ષે વસ્તી ગણતરી કરવામાં આવી રહી છે.જાતિ વસ્તી ગણતરી 1881 થી 1931 દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. જાતિ ડેટા 1941 માં એકત્રિત કરવામાં આવ્યો હતો પરંતુ તેને જાહેર કરવામાં આવ્યો ન હતો.
વસ્તી ગણતરી સંબંધિત પ્રશ્નો અને જવાબો

21. જાતિ વસ્તી ગણતરીમાં શું થશે ?

આ વસ્તી ગણતરીમાં પણ જાતિ ગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે. રાષ્ટ્રીય વસ્તી ગણતરી દરમિયાન, લોકોની જાતિ ઓળખના આધારે વ્યવસ્થિત રીતે ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવે છે, આ જાતિ વસ્તી ગણતરી છે. આવી સ્થિતિમાં, જાતિઓનો ડેટા કહી શકે છે કે કોઈ ચોક્કસ જાતિ કયા વિસ્તારોમાં હાજર છે, તેમની સામાજિક-આર્થિક સ્થિતિ શું છે અને વિવિધ જાતિઓનું પ્રતિનિધિત્વ કેટલું છે. આ માહિતીનો ઉપયોગ સામાજિક ન્યાય અને તેમના કલ્યાણ માટે નીતિઓ બનાવવામાં થઈ શકે છે.

22. શું જાતિ વસ્તી ગણતરી પહેલા કરવામાં આવી છે?

ના. આ પહેલી વાર કેન્દ્રીય સ્તરે થશે, જ્યારે દેશભરમાં જાતિ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે. બિહાર, તેલંગાણા અને કર્ણાટકએ પોતાના સ્તરે જાતિ વસ્તી ગણતરી સર્વેક્ષણ હાથ ધર્યા છે. તેમનો ઉદ્દેશ્ય રાજ્યની અનામત નીતિઓ અને કલ્યાણ યોજનાઓને અસરકારક રીતે અમલમાં મૂકવા માટે ડેટા એકત્રિત કરવાનો હતો. બિહારના જાતિ સર્વેક્ષણ 2023માં બહાર આવ્યું હતું કે રાજ્યની કુલ વસ્તીમાં OBC અને અત્યંત પછાત વર્ગો EBCs નો હિસ્સો 63 ટકાથી વધુ છે.

23. સૌ પ્રથમવાર દેશમાં વસ્તી ગણતરી ક્યારે થઈ હતી ?

વસ્તી ગણતરી દર 10 વર્ષે હાથ ધરવામાં આવે છે. તેની શરૂઆત સૌપ્રથમ 1872માં બ્રિટિશ વાઇસરોય લોર્ડ મેયો દ્વારા કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ સંપૂર્ણ વસ્તી ગણતરીની શરૂઆત 1881માં થઈ હતી. ત્યાર બાદથી દર 10 વર્ષે વસ્તી ગણતરી કરવામાં આવે છે. 1951થી તમામ વસ્તીગણતરી 1948ના સેન્સસ ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ હેઠળ હાથ ધરવામાં આવે છે.