જ્યાં એક તરફ જ્ઞાનવાપી કેમ્પસને લઈને સર્વે ચાલી રહ્યો છે તો બીજી તરફ હજારો કિલોમીટર દૂર અમેરિકાથી મોટો ખુલાસો થયો છે. બ્રિટિશ ફોટોગ્રાફર સેમ્યુઅલ બાયર્ન દ્વારા લેવામાં આવેલી તસવીરો જ્ઞાનવાપી કેમ્પસની વાસ્તવિકતા દર્શાવે છે. લોસ એન્જલસના ગેટ્ટી મ્યુઝિયમમાં બ્રિટિશ ફોટોગ્રાફર સેમ્યુઅલ બાયર્ન દ્વારા સંકલિત જ્ઞાનવાપી મસ્જિદની 150થી વધુ તસવીરો છે જે તેમના ભારત પ્રવાસ દરમિયાન લેવામાં આવી છે.

આ ફોટોગ્રાફ્સ યુએસએના લોસ એન્જલસમાં સ્થિત ‘ગેટી મ્યુઝિયમ’ (જે. પોલ ગેટ્ટી મ્યુઝિયમ)ના ફોટોગ્રાફ્સ વિભાગમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યા છે.

વિવર્ણમાં આગળ લખેલ છે કે, ‘વારાણસીમાં સમાન નામની મસ્જિદની અંદર જ્ઞાનવાપી કૂવાનું દૃશ્ય. ત્રણ સુશોભિત કોતરેલા સ્તંભો અગ્રભાગમાં, કોતરેલી કમાન હેઠળ અને કોતરેલી પ્રતિમાની સામે ઊભા છે. અન્ય એક ચિત્રમાં બે થાંભલાઓ વચ્ચે ઝીણવટપૂર્વક સુશોભિત મૂર્તિ અને તેની ઉપર એક થાંભલાની ટોચ પર એક ઘંટ લટકતી જોવા મળે છે. આ ફોટામાં, દિવાલ પર બજરંગબલીની મૂર્તિ, ઘંટ, કોતરેલા સ્તંભો અને હિન્દુ ધર્મના અન્ય પ્રતીકો ખૂબ જ સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકાય છે. આ તસવીરો બ્રિટિશ ફોટોગ્રાફર સેમ્યુઅલ બાયર્ને 1868માં બનારસની મુલાકાતે આવી ત્યારે લીધી હતી. આ ફોટોગ્રાફ્સ 155 વર્ષ પહેલાની જ્ઞાનવાપીની વાસ્તવિકતા દર્શાવે છે.

મ્યુઝિયમમાં સેમ્યુઅલ દ્વારા લેવામાં આવેલા અને હરાજી કરાયેલા લગભગ 150 ફોટોગ્રાફ્સ છે, જેમણે ભારતમાં તેમની મુસાફરી દરમિયાન તેમનો કૅમેરો લીધો હતો તેમાં બનારસના ઘાટ, આલમગીરી મસ્જિદ સહિત અનેક મંદિરો અને જ્ઞાનવાપીની અંદર અને બહાર બેઠેલા નંદીની ઘણી તસવીરો સામેલ છે.

કાશી હિંદુ યુનિવર્સિટીના પ્રાચીન ઈતિહાસ, કલા સંસ્કૃતિ અને પુરાતત્વ વિભાગના પ્રોફેસર અશોક કુમાર સિંહ સમજાવે છે કે સેમ્યુઅલ બાર્નના ચિત્રોમાં જ્ઞાનવાપીની દિવાલો પર દેવતાઓ અને હિંદુ ધર્મના પ્રતીકો સ્પષ્ટપણે દેખાય છે. આ દર્શાવે છે કે જ્ઞાનવાપીની અંદર હજુ પણ મંદિરના ઘણા અવશેષો મળી શકે છે.