અવકાશમાં ભારતની મહત્વાકાંક્ષી યોજનાઓના ભાગ રૂપે, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO) એ શક્ય તેટલી વહેલી તકે દેશનું પ્રથમ સ્પેસ સ્ટેશન સ્થાપવાનું કામ શરૂ કર્યું છે. ઈસરોના વડા એસ સોમનાથનું કહેવું છે કે સ્પેસ સ્ટેશનનું પહેલું મોડ્યુલ આગામી થોડા વર્ષોમાં લોન્ચ થઈ શકે છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ISRO માટે મહત્વાકાંક્ષી લક્ષ્ય નક્કી કર્યું છે – ભારતનું પોતાનું સ્પેસ સ્ટેશન, 2035 સુધીમાં કાર્યરત થઈ જશે.
ઈસરોએ પહેલાથી જ સ્પેસ સ્ટેશન માટે ટેક્નોલોજી વિકસાવવાનું શરૂ કરી દીધું છે. સ્પેસ સ્ટેશન લો અર્થ ઓર્બિટમાં સ્થાપિત કરવામાં આવશે. ભારતીય સ્પેસ સ્ટેશન 2 થી 4 અવકાશયાત્રીઓને અવકાશમાં લઈ જઈ શકે છે. માત્ર રશિયા, અમેરિકા અને ચીને જ ભ્રમણકક્ષામાં સ્પેસ સ્ટેશન મોકલ્યા છે. ભારત અવકાશમાં સ્વતંત્ર સ્પેસ સ્ટેશન બનાવનાર ચોથો દેશ બની શકે છે. તિરુવનંતપુરમમાં વિક્રમ સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટરના ડાયરેક્ટર ડૉ. ઉન્નીકૃષ્ણન નાયર કહે છે કે કામ પૂરજોશમાં ચાલી રહ્યું છે અને તે ઘટકોને પૃથ્વીથી લગભગ 400 કિમીની ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવા માટે ભારતના સૌથી ભારે રોકેટ અથવા પ્રક્ષેપણ વાહન માર્ક 3નો ઉપયોગ કરવાની યોજના છે.
ભારત અવકાશમાં માઈક્રોગ્રેવિટી પ્રયોગો હાથ ધરવાની આશા રાખે છે, જેમાં ખગોળશાસ્ત્રના પ્રયોગો પણ સામેલ છે અને ચંદ્રની સપાટી પર વસવાટની શક્યતા શોધવા માટે પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરે છે. પ્રારંભિક અંદાજ મુજબ, સ્પેસ સ્ટેશનનું વજન લગભગ 20 ટન હોઈ શકે છે. તે નક્કર સ્ટ્રક્ચર્સથી બનેલું હશે, પરંતુ તેમાં ઇન્ફ્લેટેબલ મોડ્યુલ પણ ઉમેરી શકાય છે. અંતિમ સંસ્કરણ લગભગ 400 ટન સુધી જઈ શકે છે.
સ્પેસ સ્ટેશનનો એક છેડો ક્રૂ મોડ્યુલ અને રોકેટ માટે ડોકિંગ પોર્ટ હશે જે અવકાશયાત્રીઓને લઈ જશે. ભારત આ માટે 21મી સદીનું વિશેષ ડોકિંગ પોર્ટ વિકસાવી રહ્યું છે અને તે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશનના ડોકિંગ પોર્ટ સાથે સુસંગત હોઈ શકે છે.
એકવાર પૂર્ણ થઈ ગયા પછી, ભારતીય સ્પેસ સ્ટેશનમાં ચાર અલગ મોડ્યુલ અને ઓછામાં ઓછા ચાર જોડી સોલાર પેનલ હોઈ શકે છે. કટોકટીમાં ઉપયોગ કરવા માટે તેમાં કાયમી ધોરણે ડોક કરેલી સેફ્ટી ક્રૂ મોડ્યુલ એસ્કેપ સિસ્ટમ પણ હશે. કોર મોડ્યુલ ભારત નિર્મિત પર્યાવરણીય જીવન આધાર અને નિયંત્રણ પ્રણાલીથી સજ્જ હશે અને તે ઓક્સિજન ઉત્પન્ન કરવામાં અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડને દૂર કરવામાં અને મહત્તમ સ્તરે સંબંધિત ભેજ જાળવવામાં મદદ કરશે.
વર્તમાન ડ્રોઈંગ મુજબ, પ્રથમ તબક્કામાં બે મોટી સોલર પેનલ હશે જે ભારતીય સ્પેસ સ્ટેશન ચલાવવા માટે જરૂરી વીજળી ઉત્પન્ન કરશે. સ્પેસ વિઝન 2047ના ભાગ રૂપે, વડાપ્રધાન મોદીએ નિર્દેશ આપ્યો હતો કે ભારતે હવે મહત્વાકાંક્ષી લક્ષ્યો માટે લક્ષ્ય રાખવું જોઈએ, જેમાં સ્પેસ સ્ટેશનની સ્થાપના અને 2040 સુધીમાં પ્રથમ ભારતીયને ચંદ્ર પર મોકલવાનો સમાવેશ થાય છે.
