શું વિશ્વ ત્રીજા વિશ્વયુદ્ધ તરફ આગળ વધી રહ્યું છે? ઈઝરાયેલ અને ઈરાન વચ્ચે ચાલી રહેલા તણાવે તેની ચર્ચાઓ તેજ કરી છે. 79 વર્ષ પછીના વિશ્વ યુદ્ધને લઈને આ ચર્ચાના ત્રણ મહત્વના કારણો છે.
પ્રથમ કારણ મધ્ય પૂર્વ અને યુરોપમાં સંપૂર્ણ અશાંતિ છે. બીજું કારણ યુએનની નિષ્ફળતા છે, જ્યારે ત્રીજું અને મહત્ત્વનું કારણ એ છે કે મોટા ભાગના મોટા દેશો યુદ્ધમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે સામેલ છે. વિશ્વમાં છેલ્લું વિશ્વ યુદ્ધ 1945માં લડાયું હતું. આ યુદ્ધમાં લગભગ 6 કરોડ લોકો માર્યા ગયા હતા.
પહેલા જાણો ઈરાન અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે શું છે વિવાદ?
ઈઝરાયેલ વારંવાર ઈરાન પર પ્રોક્સી વોરનો આરોપ લગાવે છે. ઓક્ટોબરમાં જ્યારે હમાસે ઈઝરાયેલ પર હુમલો કર્યો ત્યારે ઈઝરાયેલે તેની પાછળ ઈરાનને પણ જવાબદાર ગણાવ્યું હતું. બંને વચ્ચેનો તાજેતરનો વિવાદ એબન્સી પર 1 એપ્રિલે થયેલ હવાઈ હુમલો છે. આ દિવસે, ઇઝરાયેલી સેનાએ સીરિયામાં ઈરાની એમ્બેસી નજીક હવાઈ હુમલો કર્યો હતો. જેમાં ઈરાનના બે ટોચના આર્મી કમાન્ડર સહિત 13 લોકો માર્યા ગયા હતા. ત્યારથી ઈરાનમાં આગ લાગી છે. સીબીસી ન્યૂઝ અનુસાર ઈરાન હવે ઈઝરાયેલ પર સીધો હુમલો કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે.
હવે 3 મુદ્દામાં સમજો કે વિશ્વ વિશ્વ યુદ્ધ તરફ કેમ આગળ વધી રહ્યું છે?
1. યુરોપ અને મધ્ય પૂર્વ, એશિયામાં યુદ્ધ પણ શાંત નથી
રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે ફેબ્રુઆરી 2022થી યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે. બંને દેશો યુરોપનો ભાગ છે. આ યુદ્ધમાં યુક્રેનના 10થી વધુ શહેરો બરબાદ થઈ ગયા છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ અનુસાર, યુદ્ધમાં અત્યાર સુધીમાં 600 બાળકો સહિત 10,810 યુક્રેનિયન નાગરિકો માર્યા ગયા છે.
યુક્રેનના સ્થાનિક અખબાર કિવ ઈન્ડિપેન્ડન્ટ અનુસાર, યુદ્ધમાં 45 હજારથી વધુ રશિયન સૈનિકો પણ માર્યા ગયા છે. માનવાધિકાર સંગઠનોના જણાવ્યા અનુસાર, બંને દેશો વચ્ચેના યુદ્ધને કારણે લાખો લોકોને ઘર છોડીને વિસ્થાપિત થવું પડ્યું છે.
યુરોપમાં ચાલી રહેલા યુદ્ધ વચ્ચે મધ્ય પૂર્વમાં પણ ધૂમ મચવા લાગી છે. મધ્ય પૂર્વમાં ગાઝા અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે 6 મહિનાથી વધુ સમયથી યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે. આ યુદ્ધમાં અત્યાર સુધીમાં 35 હજારથી વધુ લોકોના મોત થયા છે. આ બંને દેશો વચ્ચેના યુદ્ધને કારણે ઈરાને પણ કહ્યું છે કે તે ઈઝરાયેલ વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરશે. જો ઈરાન અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે યુદ્ધ થાય છે તો મધ્ય પૂર્વના ઘણા દેશો તેમાં સામેલ થઈ શકે છે.
એશિયામાં પણ સ્થિતિ સારી નથી. અહીં ભારતનો ચીન અને પાકિસ્તાન સાથે સીમા વિવાદ છે. તાજેતરમાં જ ભારતના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ચીન સાથેના સરહદ વિવાદને લઈને નિવેદન આપ્યું હતું. પીએમ મોદીએ કહ્યું હતું કે આના પર તાત્કાલિક ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. પાકિસ્તાનનો અફઘાનિસ્તાન સાથે પણ સીમા વિવાદ છે. આ કારણે બંને દેશો વચ્ચે ઘણી વખત અથડામણ થઈ છે.
2. યુએનની અપીલ અસરકારક નથી, અત્યાર સુધી તે યુદ્ધ રોકવામાં નિષ્ફળ રહી છે
સંયુક્ત રાષ્ટ્રની અપીલ અત્યાર સુધી કોઈપણ યુદ્ધને રોકવામાં અસરકારક સાબિત થઈ છે. યુએનએ રશિયા-યુક્રેન અને ઈઝરાયેલ-હમાસ બંનેને શાંતિ જાળવવાની અપીલ કરી છે, પરંતુ કોઈ તેની વાત સાંભળવા તૈયાર નથી.
એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે હાલમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સ્થિતિ બીજા વિશ્વ યુદ્ધ પહેલા લીગ ઓફ નેશન્સ જેવી જ છે. તે સમયે પણ, કોઈપણ દેશે લીગ ઓફ નેશન્સ દ્વારા યુદ્ધ રોકવાની અપીલ સાંભળી ન હતી. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના કામકાજમાં શરૂઆતથી જ સમસ્યાઓ રહી છે, પરંતુ વર્તમાન પરિસ્થિતિએ તેની નિષ્ફળતા વધુ છતી કરી છે.
સંયુક્ત રાષ્ટ્રના ભૂતપૂર્વ મહાસચિવ બુટ્રોસ બૌટ્રોસ-ઘાલીના જણાવ્યા અનુસાર, વીટો સિસ્ટમે યુએનને નબળું પાડ્યું છે. તેઓ પોતાની આત્મકથામાં લખે છે – જો વીટો સિસ્ટમ સમાપ્ત નહીં થાય તો સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ સ્વતંત્ર રીતે કામ કરી શકશે નહીં. અત્યારે 5 દેશો પાસે વીટો પાવર છે અને જ્યારે પણ યુએન યુદ્ધ રોકવા માટે મીટિંગ બોલાવે છે ત્યારે આમાંથી કોઈ એક દેશ તેનો વીટો કરે છે અને મીટિંગ અર્થહીન બની જાય છે.
3. મોટા દેશો પણ આ વખતે યુદ્ધમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે સામેલ છે.
જે દેશો મુખ્યત્વે બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં સામેલ હતા તેઓ આ વખતે પણ ફાટી નીકળેલા યુદ્ધમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે સામેલ છે. આને 3 ઉદાહરણો વડે સમજો-
અમેરિકા, ફ્રાન્સ, બ્રિટન, જર્મની, ઇટાલી અને રશિયા જેવા દેશો મુખ્યત્વે બીજા વિશ્વ યુદ્ધમાં સામેલ હતા. આ વખતે પણ આ દેશો કોઈને કોઈ યુદ્ધમાં પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે સામેલ છે. મિડલ ઈસ્ટના યુદ્ધમાં અમેરિકા ઈઝરાયેલની સાથે છે જ્યારે રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધમાં રશિયા યુક્રેનની સાથે છે. મિડલ ઈસ્ટના ઈઝરાયેલ અને ઈરાન સીધા જ યુદ્ધમાં સામેલ છે, જ્યારે અહીં બીજા ઘણા દેશો એકબીજાની પાછળ ઉભા છે. એશિયન અને આફ્રિકન દેશોની સ્થિતિ હજુ સ્પષ્ટ નથી. જો કે અત્યાર સુધી યુક્રેન અને રશિયા વચ્ચેના યુદ્ધમાં ચીન રશિયાનું સમર્થન કરી રહ્યું છે. તાઈવાનના મુદ્દે ચીનના અમેરિકા સાથે ઊંડા મતભેદ છે. જ્યારે ભારતનું વલણ તટસ્થ રહ્યું છે.
